سندرم روده تحریک پذیر (ibs) در کودکان با علائم نفخ، اسهال و یبوست

سندروم روده تحریک پذیر یک اختلال عملکردی در دستگاه گوارش است، این امر به این معناست که این مشکل به علت تغییراتی که در عملکرد دستگاه گوارش به وجود می‌آید رخ می‌دهد. کودکانی که دچار اختلال عملکرد دستگاه گوارش هستند معمولا با علائم متعددی روبرو می‌‌شوند اما در این اختلال دستگاه گوارش آسیب نمی‌بیند. سندرم روده تحریک پذیر یک بیماری نیست بلکه به مجموعه‌ای از علائم گفته می‌‌شود که با هم به وجود می‌آیند. دل درد و  درد شکمی ‌شایع‌ترین علامت سندروم روده تحریک پذیر است که اغلب به صورت پیچش شکم و همراه با اسهال کودک، یبوست یا هر دو مورد رخ می‌دهد. در گذشته به سندروم روده تحریک پذیر، کولیت، کولیت موکوسی، کولون اسپاسمی‌، کولون عصبی و روده اسپاسمی گفته می‌شد. هدف از استفاده از این عناوین نشان دادن این موضوع بود که این عارضه دارای علل جسمی و روحی است و حاصل تصورات بیمار نیست.

سندروم روده تحریک پذیر چیست؟

 سندروم روده تحریک پذیر (IBS) مشکل نسبتاً شایع است که به عملکرد روده بزرگ ارتباط دارد. روده بزرگ که به آن کولون گفته می‌شود به جذب آب و مواد مغذی از مواد غذایی نیمه هضم شده که از روده کوچک وارد روده بزرگ شده‌اند می‌پردازد. هر چیزی که توسط روده بزرگ جذب نشده باشد به آرامی از بدن خارج می‌شود. این ذرات غذایی هضم و جذب نشده تحت عنوان مدفوع، حرکات روده و فضولات بدن شناخته می‌‌شوند.

 اکنون این سوال مطرح می‌شود که علت تحریک پذیری روده چیست؟ برای آن که عمل دفع مدفوع انجام شود باید عضلات کولون و سایر اعضای بدن بتوانند به خوبی با یکدیگر کار کنند. در صورتی که هر گونه اختلالی در این فرآیند به وجود بیاید محتویات موجود در روده نمی‌توانند به آرامی از بدن خارج شوند. در این حالت حرکات شروع و توقف، عدم حرکت و گاهی اوقات حرکات سریع روده آغاز می‌شود که می‌تواند برای کودک بسیار دردناک باشد. پزشکان عقیده دارند که افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر، روده‌های بسیار حساسی دارند به این ترتیب آنچه که باعث ایجاد درد و ناراحتی خفیف در بیمار می‌شود باعث ایجاد درد بسیار حاد در فرد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر خواهد شد.

 حدود ۵ تا ۲۰ درصد از کودکان و حدود ۲۰ درصد از بزرگسالان به سندروم روده تحریک پذیر مبتلا هستند. شنیدن این موضوع بسیار ناراحت کننده است اما خبر خوب این است که سندروم روده تحریک پذیر باعث ایجاد مشکلات بسیار جدی و حاد نخواهد شد. این عارضه منجر به التهاب روده می‌‌شود اما می‌‌توان به خوبی به کنترل آن پرداخت و کودکان می‌‌تواند به انجام فعالیت‌های مورد علاقه خود بپردازند.

 میزان شیوع سندروم روده تحریک پذیر در میان کودکان چقدر است؟

 اطلاعات کاملی در خصوص تعداد کودکان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر وجود ندارد. محققان در تحقیقاتی که قبلا انجام داده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از کودکان دچار دردهای شکمی ‌می‌شوند. اما در این مطالعات تفاوتی بین سندرم روده تحریک پذیر و سایر دردهای شکمی‌، سوء تغذیه در کودکان و میگرن شکمی قائل نشده است. محققان در تحقیقی که بر روی کودکان در آمریکای شمالی انجام داده‌اند این نتیجه رسیده‌اند که ۱۴ درصد از دانش آموزان دوره دبیرستان و ۶ درصد از دانش ‌آموزان دوره راهنمایی دچار سندروم روده تحریک پذیر هستند. این تحقیق نشان داده است که عارضه سندروم روده تحریک پذیر به طور مساوی دختران و پسران را درگیر می‌کند.

 چه عواملی باعث بروز سندروم روده تحریک پذیر در کودکان می‌شود؟

 پزشکان هنوز به درستی نمی‌دانند که چه عواملی باعث بروز سندروم روده تحریک پذیر در کودکان می‌شود. محققان عقیده دارند که مشکلات مربوط به سلامت جسمانی و روحی باعث ایجاد سندروم روده تحریک پذیر می‌شود. در بخش زیر به علل احتمالی بروز سندروم روده تحریک پذیر در میان کودکان اشاره می‌کنیم:

 بروز مشکل در سیگنال‌های مغز و روده

 سیگنال‌هایی که بین مغز و اعصاب روده بزرگ و کوچک ارسال می‌شوند بر نحوه عملکرد روده‌ها کنترل دارد. در صورتی که هرگونه مشکلی در این خصوص به وجود بیاید باعث ایجاد علائم و نشانه‌های ناشی از سندروم روده تحریک پذیر از قبیل تغییر در عملکرد روده‌ها، بروز درد و ناراحتی خواهد شد.

 بروز مشکل در عملکرد دستگاه گوارش

 به طور طبیعی در روده کودکان مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر هیچ گونه حرکتی دیده نمی‌شود. کند بودن حرکات روده می‌تواند منجر به یبوست شود و سریع بودن حرکات آن باعث ایجاد اسهال خواهد شد. اسپاسم یا انقباضات شدید و ناگهانی عضلات که به صورت موقت به وجود می‌آید می‌‌تواند باعث ایجاد درد شکمی شود. برخی از کودکان مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر دچار بیش فعالی نیز می‌شوند که این امر به معنای افزایش بیش از حد انقباضات روده در واکنش به استرس یا غذا خوردن است.

 حساسیت بیش از حد

 کودکان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر در مقایسه با کودکانی که به این اختلال مبتلا نیستند حساسیت بسیار زیادی نسبت به دردهای شکمی دارند. در این کودکان واکنش و حجم ناحیه رکتوم نسبت به خوردن یک ماده غذایی تغییر می‌کند.

مشکلات مربوط به سلامت ذهن

صندوق روده تحریک پذیر به مشکلات مربوط به سلامت ذهن، مشکلات روحی و روانی، مشکلات مربوط به اضطراب و افسردگی در کودکان ارتباط دارد.

 عفونت باکتریایی دستگاه گوارش

 برخی از کودکانی که دچار عفونت باکتریایی دستگاه گوارش هستند- یک نوع عفونت و التهاب روده‌ها و معده که به علت فعالیت باکتری به وجود می‌آید- دچار سندروم روده تحریک پذیر می‌شوند. تحقیقات وجود ارتباط بین سندرم روده تحریک پذیر در بزرگسالان و عفونت دستگاه گوارش را نشان داده است اما این مسئله در میان کودکان تایید نشده است. با این حال محققان عقیده دارند که احتمال بروز سندروم روده تحریک پذیر پس از عفونت در میان کودکان وجود دارد. محققان هنوز به درستی نمی‌دانند که چرا التهاب و عفونت دستگاه گوارش در برخی از بیماران باعث بروز عارضه سندروم روده تحریک پذیر می‌شود اما برخی دیگر دچار این عارضه نمی‌شوند.

 رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک (SIBO)

 به طور طبیعی تعداد کمی باکتری در روده کوچک زندگی می‌کنند. اختلال SIBO به رشد بیش از حد تعداد باکتری‌ها یا تغییر در نوع باکتری‌های روده گفته می‌شود. این باکتری‌ها می‌توانند باعث تولید مقدار بسیار زیادی گاز، بروز اسهال و کاهش وزن شوند. برخی از محققان عقیده دارند که رشد بیش از حد باکتری‌های روده می‌تواند منجر به بروز سندروم روده تحریک پذیر شود و برخی دیگر از تحقیقات نشان داده است که مصرف آنتی بیوتیک می‌تواند به درمان سندروم روده تحریک پذیر کمک کند. متاسفانه تحقیقات کاملی در خصوص سندروم روده تحریک پذیر انجام نشده است و به تحقیقات بیشتری نیاز داریم تا بتوانیم ارتباط بین سندروم روده تحریک پذیر و رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک را نشان دهیم.

 ژنتیک

 این موضوع که آیا سندروم روده تحریک پذیر منشاء ژنتیکی دارد و آیا این اختلال در میان اعضای خانواده نیز وجود دارد یا خیر هنوز مشخص نیست. تحقیقات نشان داده است که سندروم روده تحریک پذیر در میان افرادی که در خانواده آنها سابقه ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات دستگاه گوارش وجود دارد شیوع بیشتری دارد. به طور کلی سندروم روده تحریک پذیر می‌تواند منشاء محیطی داشته باشد یا آنکه به علت حساسیت بیش از حد به علائم و نشانه‌های مربوط به مشکلات دستگاه گوارش به وجود آمده باشد.

 علائم و نشانه‌های سندروم روده تحریک پذیر در کودکان شامل چه مواردی است؟

 علائم و نشانه‌های سندروم روده تحریک پذیر در کودکان عبارت است از درد و ناراحتی و تغییر در عملکرد روده‌ها. در صورتی می‌توان درد و ناراحتی شکم را به سندروم روده تحریک پذیر نسبت داد که با دو علامت زیر همراه شود:

• درد و ناراحتی با حرکات شکم شروع می‌‌شود که معمولاً بیشتر یا کمتر از حد طبیعی است.
• درد و ناراحتی با شل و آبکی بودن مدفوع یا سفت و خشک بودن آن همراه شود.
• درد و ناراحتی کودک با دفع مدفوع بهبود یابد.

 سایر علائم و نشانه‌های سندروم روده تحریک پذیر به شرح زیر می‌باشد:

• اسهال- مدفوع شل و آبکی که کودک روزی سه بار یا بیشتر نیاز به دفع فوری مدفوع دارد.
• یبوست- مدفوع سفت و خشک کودک فقط هفته‌ای یک یا دو بار به دفع مدفوع می‌پردازد و برای دفع مدفوع دچار درد و ناراحتی می‌شود.
• احساس ناکامل بودن حرکات روده
• دفع مخاط که یک مایع شفاف است و توسط روده‌ها به منظور حفاظت از دستگاه گوارش و بافت‌های آن تولید می‌‌شود.
• نفخ شکم کودک 

 احتمال بروز این علائم و نشانه‌ها پس از خوردن یک وعده غذایی وجود دارد. در صورتی که این علائم حداقل یک بار در هفته و به مدت دو ماه رخ دهد می‌‌توان گفت که کودک دچار عارضه سندروم روده تحریک پذیر شده است.

 چگونه سندروم روده تحریک پذیر در کودکان تشخیص داده می‌شود؟

 پزشک برای تشخیص سندروم روده تحریک پذیر در کودک به انجام معاینه جسمانی و بررسی سابقه پزشکی او می‌پردازد و سوالاتی را در خصوص علائم و نشانه‌های کودک، سابقه ابتلا به اختلالات دستگاه گوارش اعضای خانواده، بروز عفونت در چند هفته اخیر، مصرف داروهای خاص و اتفاقات پر استرس که به شروع این علائم ارتباط دارد مطرح می‌کند. زمانی که معاینات جسمانی هیچ گونه دلیلی را برای شروع علائم و نشانه‌های کودک نشان ندهد و کودک با همه موارد زیر رو به رو شده باشد پزشک به این نتیجه می‌‌رسد که کودک دچار سندروم روده تحریک پذیر شده است:

• علائم کودک به مدت دو ماه و حداقل یک بار در هفته به وجود می‌آیند.
• کودک طبق اصول استاندارد در حال رشد است.
• کودک هیچ گونه علائمی که نشان دهد عوامل دیگری در بروز نشانه‌های فعلی نقش دارند را نداشته باشد.

 نیازی به انجام آزمایشات بیشتر نیست اما ممکن است پزشک درخواست انجام آزمایش خون را بدهد تا کودک به لحاظ وجود سایر مشکلات ارزیابی شود. پس از آماده شدن نتایج حاصل از غربالگری نمونه خون، در صورتی که کودک علائم زیر را داشته باشد ممکن است پزشک درخواست انجام آزمایشات تشخیصی دیگری را بدهد. این علائم به شرح زیر می‌باشند:

• درد مقاوم در ناحیه فوقانی سمت راست یا ناحیه تحتانی سمت راست شکم.
• درد مفصل
• بروز درد که باعث بیدار شدن کودک از خواب می‌شود.
• بروز بیماری در بافت‌های اطراف رکتوم
• اختلال در بلع
• استفراغ و تهوع کودک
• کند بودن سرعت رشد کودک
• خونریزی از دستگاه گوارش
• به تاخیر افتادن دوران بلوغ
• اسهال در شب

 انجام آزمایشات تشخیصی بیشتر در کودکانی که سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات زیر را دارند ضروری است:

• بیماری التهاب روده- اختلالاتی که مدت زیادی طول می‌کشد و باعث ایجاد زخم، التهاب و تورم در دستگاه گوارش می‌‌شوند.
• بیماری سلیاک- یک نوع بیماری خود ایمنی است که فرد توانایی تحمل گلوتن را ندارد. گلوتن یک نوع پروتئین است که در گندم، جو و گندم سیاه وجود دارد. این بیماری باعث آسیب رساندن به لایه داخلی روده کوچک می‌‌شود و از جذب مواد مغذی جلوگیری می‌نماید.
• بیماری زخم معده- به زخمی گفته می‌شود که در دیواره داخلی معده یا مری به وجود می‌آید.

 آزمایش مدفوع، سونوگرافی، کلونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر در زمره آزمایشات تشخیصی قرار دارند.

• آزمایش مدفوع
• سونوگرافی
• کلونوسکوپی

 سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر

 چگونه می‌توان به درمان سندروم روده تحریک پذیر پرداخت؟

 در موارد حاد پزشک برای کاهش درد ناشی از سندرم روده تحریک پذیر به بیمار دارو می‌دهد تا علاوه بر کنترل درد، سطح تولید گاز در روده‌ها، یبوست، اسهال و نیاز به دفع مدفوع کنترل شود. بهترین راه حل برای درمان این اختلال این است که عواملی که باعث بدتر شدن علائم کودک می‌شوند را به کودک یاد داد تا از انجام دادن آنها اجتناب کند. به این ترتیب کودک می‌‌تواند به کمک والدین خود به شناسایی عواملی که باعث بروز علائم سندروم روده تحریک پذیر می‌شوند بپردازد. یادداشت کردن تعداد دفعات نیاز به دفع مدفوع و بروز علائم بیماری و نوع مواد غذایی مصرفی کودک و شروع علائم بیماری یا عدم ایجاد آنها پس از یک وعده غذایی اهمیت بسیار زیادی دارد. والدین باید از کودک خود بخواهند مواقعی که عصبی می‌شود مانند زمانی که یک امتحان مهم دارد را یادداشت کند تا بتوانند به این نتیجه برسند که آیا این شرایط باعث بدتر شدن علائم کودک می‌شود یا خیر.

 اگرچه محرک‌های غذایی در افراد مختلف متفاوت است در بخش زیر به برخی از مواد غذایی شایع اشاره می‌کنیم:

• وعده‌های غذایی حجیم
• مصرف غذاهای تند و پر ادویه
• مصرف غذاهای چرب
• شکلات
• مصرف برخی از محصولات لبنی مانند پنیر یا بستنی

 مصرف مواد غذایی محرک به تنهایی باعث بروز علائم و نشانه‌های سندرم روده تحریک پذیر نمی‌شود بلکه نخوردن برخی از مواد غذایی باعث به وجود آمدن این علائم خواهد شد. مصرف انواع میوه‌ها، سبزیجات، و غذاهای سرشار از فیبر مانند غلات و پاپ کورن می‌تواند به عملکرد صحیح روده کودک کمک کند. پزشک به والدین توصیه می‌‌کند که از مصرف مکمل‌های فیبر غافل نشوند. نوشیدن آب به مقدار کافی به بهبود عملکرد روده کمک می‌کند. آموزش نحوه کنترل استرس می‌‌تواند به کودک برای کنترل علائم و نشانه‌های حاصل از سندروم روده تحریک پذیر کمک کند. بهترین کار این است که کودک در خصوص مشکلات خود با سایر افراد از قبیل والدین و دوستانش مشورت کند و در صورتی که به لحاظ پزشکی مشکل دارد به متخصص مراجعه نماید. در بخش زیر به چند سوال اشاره می‌کنیم که کودک می‌تواند از خود بپرسد:

• آیا من در مدرسه بیش از حد به خود فشار می‌آورم؟
• آیا من به اندازه کافی می‌خوابم؟
• آیا به اندازه کافی وقت برای انجام دادن بازی‌هایی مانند دوچرخه سواری و بسکتبال و فعالیت داشتن صرف می‌کنم؟
• آیا از خوردن صبحانه صرف نظر می‌کنم و بعداً گرسنه می‌مانم و مجبور می‌‌شوند ناهارم را سریع‌تر بخورم؟ آیا آرام غذا خوردن به کنترل علائم حاصل از سندروم روده تحریک پذیر کمک می‌کند؟