آسم نوعی اختلال التهابی مزمن در مجرای تنفسی قلمداد می‌شود و مشخصه آن گرفتگی مکرر و برگشت پذیر لوله تنفسی است. التهاب ریوی منجر به بیش‌فعالی مجرای تنفسی وتنگ شدن لوله تنفسی در واکنش به محرک‌های گوناگون ازجمله مواد آلرژی‌زا، ورزش و هوای سرد می‌شود. با اینکه تعداد زیادی از کودکان مبتلا به آسم به صورت سرپایی درمان می‌شوند، درمان موارد حاد این بیماری نیازمند مراقبت در بخش اورژانس یا بستری شدن در بیمارستان است. معمولا این کودکان نیازمند اکسیژن‌دهی، تجویز سریع استروئیدهای سیستمیک و مصرف مکرر یا حتی مستمر برونکودیلاتورها با یک محلول نبولایزر هستند. کودکانی که به خاطر پیامدهای بیماری در معرض ریسک بالایی قرار دارند می‌بایست به یک متخصص مراجعه کنند (متخصص بیماری‌های وابسته به آلرژی یا ریه).
[alert type=”custom” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left” color=”#000000″ background_color=”#83d5ed”]
آسم یک بیماری التهابی دستگاه تنفسی است که میزان شیوع آن در جهان رو به افزایش می‌باشد. این بیماری رایج ترین بیماری مزمن در دوران کودکی به شمار می‌رود. داشتن شناخت دقیقی از بیماری آسم و علائم آن می‌تواند به درمان این بیماری کمک شایانی کند. علاوه بر این با شناخت محرک‌های محیطی این بیماری می‌توان بستر مناسبی برای فعالیت های کودک ایجاد کرد. مشاورین و متخصصان ما در کلینیک تخصصی کودکان امید آماده پاسخگویی به کلیه‌ی سوالات شما در این زمینه هستند. به منظور رزرو نوبت و یا مشاوره با متخصصین ما با شماره‌های 02188898440 و 02188898441 تماس بگیرید.
[/alert]
دلایل
هنوز دلایل اصلی بیماری آسم دوران کودکی کاملا مشخص نشده است. به طور کلی حساس شدن سیستم ایمنی نقش به سزایی در ابتلا به این بیماری دارد. برخی عوامل دخیل عبارتند از:
- ویژگی‌های وراثتی
- برخی عفونت‌های دستگاه تنفسی در سنین خیلی پایین
- قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی مثل دود سیگار یا سایر آلودگی‌های هوا
وقتی دستگاه ایمنی در معرض عوامل واکنش برانگیز خاص قرار گیرد موجب التهاب ریه‌ها و مجرای تنفسی و تولید خلط گلو می‌شود. ممکن است واکنش به عوامل تحریک‌برانگیز به تاخیر بیافتد و این امر کار تشخیص آن را دشوارتر می‌کند. این عوامل واکنش‌برانگیز در هر کودک متفاوت است و شامل موارد زیر می‌شوند:
- عفونت‌های ویروسی مثل سرماخوردگی معمولی
- قرارگرفتن در معرض آلاینده‌های هوا مثل دود تنباکو
- حساسیت به مایت‌ها (نوعی حشره)، پرز خانگی، گرده گل یا کپک
- فعالیت بدنی
- تغییرات آب و هوا یا هوای سرد
بعضی مواقع علائم بیماری آسم کودکان بدون ظاهر شدن عامل تحریک انگیز رخ می‌دهند.
علائم آسم در کودکان
سرفه و خس‌خس سینه رایج‌ترین نشانه‌ها و علائم آسم در کودکان محسوب می‌شوند.
- سرفه کردن معمولا بدون خلط است و اغلب تنها نشانه بیماری شناخته می‌شود. وقتی سرفه تنها علت باشد اصطلاحا به آن آسم سرفه‌ای می‌گویند.
- خس‌خس سینه اصطلاحا به صدای سوت‌زنی زیر و بمی اشاره دارد که با عبور جریان پرتلاطم هوا از مجرای تنگ دستگاه تنفسی تولید می‌شود.
سایر علائم بیماری موارد زیر هستند:
- مشکل در تنفس
- تنگی فقسه سینه
- استقامت پایین حین تمرین ورزشی
این علائم گاها بعد از کار سخت یا در طول شب شدت می‌یابند. سرفه شبانه نیز یکی از علائم رایج تنگی نفس کودکان قلمداد می‌شود. معمولا عفونت‌های ویروسی مجرای تنفسی باعث شدیدتر شدن علائم بیماری می‌شود و این علائم ویروسی ممکن است چندین هفته در بدن کودکان مبتلا به آسم ادامه داشته باشند، درحالیکه کودکان در همین گروه سنی و تحت مراقبت خیلی سریعتر بهبود می‌یابند. علاوه بر این تغییر فصل نیز می‌تواند عامل بیماری شود و ممکن است عوامل آلرژی‌زا محیطی علت آن باشد. به طور کلی دود سیگار و دخانیات علائم بیماری را وخیم‌تر می‌سازد و قرار گرفتن کودکان در معرض دود افراد سیگاری نه تنها یک عامل ریسک برای تشدید آسم به حساب می‌آید بلکه مهار بیماری را نیز بغرنج می‌سازد. کودکان مبتلا به آسم اغلب سابقه ابتلا به برونشیت مکرر (آماس نایژه) یا حتی سرفه دائم شبیه به بیماری خروسک دارند.
تشخیص
تشخیص آسم کودکان اغلب تشخیصی کاملا بالینی به حساب می‌آید. سابقه بیماری یعنی اینکه کودک در خانواده‌ای با سابقه داشتن آسم و آلرژی متولد شود، طوری که حین بازی کردن با دوستان دچار سرفه و مشکلات تنفسی شده یا برای مدتی به بیماری برونشیت یا عفونت‌های طولانی دستگاه تنفسی مبتلا شده باشد. اساسا با تجویز یک سری داروهای ضد آسم می‌توان بهبود بیماری را تشخیص داد و تایید کرد. اگر سن کودک زیاد باشد آزمایش گرفتن جهت کمک به تشخیص بیماری آسم نیاز است. دم‌سنجی یا اسپیرومتری روشی برای اندازه‌گیری و ثبت ظرفیت تنفسی شش‌ها است و به طور کلی کودکان می‌توانند اجرای تکنیک درست این تست را در 5 سالگی آغاز کنند. اندازه‌گیری نیتریک اکسید بازدمی (FeNO) آزمایش دیگر است و شاخصی برای ارزیابی میزان التهاب دستگاه تنفسی محسوب می‌شود و این تست را می‌توان از 5 سالگی روی کودک انجام داد. درمورد کودکان خردسال که امکان اجرای تکنیک درست جهت اندازه‌گیری عملکرد شش‌ها وجود ندارد از تست نوسان‌سنجی ضربه‌ای برای اندازه‌گیری مقاومت ریوی استفاده می‌شود. روش‌های عینی دیگری برای کمک به تشخیص آسم کودکان در دسترس است از جمله دستگاه پیک فلومتر که می‌توان از آن برای سنجش عملکرد ریوی کمک گرفت. بعضی مواقع تست اندازه‌گیری بیش پاسخ‌دهی دستگاه ریوی (تست متاکولین یا مانیتول) به تشخیص بیماری آسم کمک می‌کند و خاطر نشان می‌کنیم این تکنیک بر روی کودکان 5 سال به بالا به درستی انجام می‌شود. بعضی مواقع رادیوگرافی قفسه سینه در تشخیص بیماری آسم مفید است. ممکن است در این آزمایش تورم حاد مشاهده شود که اغلب کاملا عادی است. تست آلرژی نیز در تشخیص آسم سودمند است چرا که ریسک ابتلا به آسم در کودکانی که به مواد آلرژی‌زا محیطی حساسیت دارند، بیشتر است. تشخیص اینکه کودکی علی رغم عملکرد ریوی کاملا نرمال دارای بیماری آسم ضعیف کنترل شده باشد اهمیت بسیار زیادی دارد. درنتیجه اگر احتمال وجود بیماری زیاد باشد پزشک به تست عملکرد نرمال ریه‌ها جهت تشخیص آسم بسنده نمی‌کند.
درمان آسم کودکان
در درمان اسم کودکان موارد زیر در اولویت قرار می‌گیرند:
- علائم بیماری به اندازه کافی تحت کنترل و مراقبت باشند.
- به حداقل رساندن ریسک عوامل تشدیدکننده بیماری در آینده
- حفظ عملکرد نرمال شش‌ها
- حفظ فعالیت ریوی در سطح نرمال
- مصرف دارو به کمترین میزان با حداقل اثرات جانبی
دارو
داروی کورتیکواستروئید استنشاقی (داروی کورتیزون) به عنوان موثرترین داروی ضدالتهابی قابل دسترس جهت درمان آسم مزمن شناخته می‌شود و به طور کلی از میان راهکار‌های درمانی آسم این دارو در اولویت قرار دارد. تاثیر بالای داروهای کورتیکواستروئید استنشاقی در کاهش ریسک شدید شدن بیماری آسم به خوبی مورد تایید قرار گرفته است.علاوه بر این ترکیبی از دستگاه برونکودیلاتور طولانی اثر و کورتیکواستروئیدهای استنشاقی تاثیر بسیار سودبخشی بر مهار و کنترل آسم دارد. فهرست کامل داروهای پرکاربرد بیماری آسم شامل موارد زیر هستند:
- دستگاه برونکودیلاتور طولانی اثر به عنوان تسکین دهنده‌ای سریع جهت برطرف کردن علائم ناشی از تمرین یا ورزش کاربرد دارد.
- داروهای استروئید استنشاقی جزء اولین درمان ضد التهاب محسوب می‌شوند (برای مثال، بودسوناید، فلوتیکازون، بکلومتازون، مومتازون، سیکلزوناید).
- می‌توان دستگاه برونکودیلاتور طولانی اثر را به عنوان درمان مکمل درکنار داروهای کورتیکواستروئید استنشاقی استفاده کرد (برای مثال، سالمترول، فلوتیکازون).
- تعدیل کنند‌ه‌های لوکوترین نیز به عنوان عامل ضد التهابی کاربرد دارند (برای مثال، مونته لوکاست، زافیرلوکاست).
- همچنین عامل آنتی‌کولینرژیک به کاهش خلط سینه کمک می‌کند (برای مثال، ایپراتروپیوم، تیوتروپیوم).
- می‌توان از درمان آنتی ایمونوگلوبین E برای افراد بالغ مبتلا به آسم حساسیت‌زا استفاده نمود (برای مثال، امالیزوماب).
- مشتق (chromones) تثبیت کننده ماست‌سل‌ها (سلول‌های آلرژی زا) در نظر گرفته می‌شوند اما به ندرت در طب بالینی استفاده می‌شود (برای مثال، کرومولین، ندوکرومیل).
- قرص تئوفیلین نیز به درمان برونشیت کمک می‌کند (بازکردن مجرای تنفسی) اما به دلیل اثرات جانبی نامطلوب کاربرد کمتری در طب بالینی دارد.
- استروئیدهای سیستمیک از عوامل ضد التهابی موثر به شمار می‌آیند که طبق روال جهت درمان اثرات تشدید کننده آسم استفاده می‌شوند، اما در صورت مصرف مکرر یا دائم با اثرات جانبی متعدد و ناخواسته همراه است (برای مثال، پردنیزون، پردنیزولون، متیل پردنیزولون، دگزامتازون).
- به تازگی تعداد متعددی از دیگر پادتن‌های تک تاگی در دست مطالعه قرار دارند اما در حال حاضر هیچ کدام از نظر تجاری جهت درمان همیشگی بیماری آسم قابل دسترس نیستند.
گاها نگرانی‌هایی درمورد اثرات جانبی بلند مدت و بالقوه مصرف داروهای کورتیکوایتروئید استنشاقی وجود دارد. درصورت اثرات جانبی مهم از نظر طب بالینی که بر روی رشد کودکان تاثیرگذار باشد، استفاده بلند مدت داروهای کورتیکوایتروئید استنشاقی کاهش می‌یابد. به هر حال همیشه درمان کودکان (و افراد بالغ) با کمترین مقدار مصرف داروی موثر در دستور کار متخصصین قرار دارد. داروهای آسم را می‌توان با محلول نبولایز مصرف کرد که تکنیک خاصی نیاز ندارد و در درمان کودکان خردسال (زیر 5 سال) بسیار سودمند است.
پیشگیری
خوشبختانه برخی راهکارها به منظور تاخیر انداختن یا پیشگیری احتمالی پیشرفت آسم وجود دارد.
- استفاده از پوشش‌های ضدآلرژی بر روی بالشت و تشک‌خواب
- اجازه ورود حیوانات خانگی به اتاق‌خواب یا حرکت بر روی مبلمان را ندهید.
- قالیچه یا اسباب‌بازی‌ها را در اتاق خواب نگه ندارید.
- از قرارگرفتن در معرض دود افراد سیگاری پرهیز کنید.
- از موادشیمیایی و محصولات تمیز کننده زمخت استفاده نکنید.
- از استرس خود بکاهید.
- به کیفیت هوا توجه داشته باشید.
- در فضای سرپوشیده ورزش کنید.
- مراقب عوامل آلرژی‌زا فصلی که کودک به آنها حساسیت دارد باشید.
- داروهای تکسین دهنده سریع آسم باید به راحتی در دسترس کودکان قرار گیرند.
