کابوس شبانه کودکان: 14 راهکار برای مقابله با خواب بد دیدن کودک

کابوس‌ها و ترس‌های شبانه در کودکان به ویژه در سال‌های پیش از دبستان بسیار رایج هستند اما قطعا می‌توانند برای کودکان و نوجوانان بزرگتر نیز رخ دهند. این گونه تجربه‌های ترسناک بخشی از روند عادی رشد و نمو هستند، زیرا تخیلات کودکان نیز پیشرفت کرده و کودک کم کم درک می‌کند که چیزهایی وجود دارند که می‌توانند به او صدمه بزنند. گاهی اوقات احساس ترس‌ و خواب بد دیدن نتیجه یک تجربه ترسناک است، از ترس از یک سگ بزرگ گرفته، تا حضور در یک تصادف اتومبیل، یا تماشای اخبار. اما گاهی اوقات به نظر می‌رسد ترس‌ها بدون پیش زمینه قبلی و به صورت ناگهانی ایجاد می‌شوند. تنش‌های خانوادگی و اضطراب والدین نیز می‌تواند در این مساله نقش مهمی ایفا کند. هر چیزی که به لحاظ عاطفی کودک را بیشتر تحریک ‌کند، ترس‌های او را بیشتر کرده و موجب می‌شود کودک بیشتر مضطرب شود. همچنین کودکان نوعا در مراحل مختلف رشد، ترس‌های متفاوتی دارند. کودکان خردسال اغلب از هیولاها و موجودات خیالی می‌ترسند ، در حالی که کودکان بزرگتر احتمالا بیشتر از خطرات واقعی‌تر، مانند سرقت و یا فجایع طبیعی می‌ترسند.

چه چیزی باعث می‌شود کودک خواب ترسناک ببیند؟

خواب بد دیدن ممکن است بدون هیچ علت شناخته شده‌ای اتفاق بیافتد، هرچند به نظر می‌رسد گاهی اوقات کابوس‌ها در اثر آنچه که کودک در طول روز دیده یا شنیده و او را ناراحت کرده رخ می‌دهند. دقیقا معلوم نیست که چرا خواب‌ ترسناک می‌بینیم. گاهی اوقات ممکن است کابوس‌ها پس از حوادث اسیب‌‌زا و صدمات ایجاد شده و یا با مسائل مربوط به آسیب‌‌های روانی یا سایکوپاتولوژی مرتبط باشد. بعضی از داروهای خاص که باعث تغییر در پیام‌رسان‌های شیمیایی عصبی مغز می‌شوند یا موجب رویا دیدن در هنگام خواب می‌شوند نیز ممکن است با کابوس دیدن مرتبط باشند. کودکان نوپا هم ممکن است خواب ترسناک ببینند اما کابوس‌ها عموما بین سنین 3 تا 6 سالگی شروع می‌شوند. برآورد شده است که 10 تا 50 درصد از کودکان در این سن آنقدری دچار کابوس می‌شوند که والدین خود را به دردسر بیاندازند. مراحل رشد زندگی اغلب در نوع کابوس‌ها منعکس می‌شود. به عنوان مثال، کودکان نوپا ممکن است کابوس‌هایی در مورد جدا شدن از والدین خود داشته باشند؛ کودکان خردسال ممکن است کابوس‌هایی در مورد گم شدن، مرگ یا دیگر خطرات واقعی داشته باشند؛ و کودکان بزرگتر ممکن است کابوس‌هایی مربوط به فیلم‌های ترسناکی که دیده‌اند داشته‌ باشند.

کابوس‌ها چه زمانی اتفاق می‌افتند؟

خواب‌های ترسناک مثل بیشتر رویاهای دیگر  در طول مرحله‌‍ای از خواب اتفاق می‌افتد که مغز بسیار فعال است. کابوس‌ها معمولا در نیمه دوم شب اتفاق می‌افتند و در صورتی که کودک بعد از اتمام ماجرا از خواب بیدار شود، کاملا هشیار بوده و کابوس را به وضوح به یاد می‌اورد. حالت گیجی و سردرگمی وجود ندارد یا بسیار کم است. این ویژگی‌ها کابوس‌ها را از هراس‌های شبانه که در نیمه اول شب رخ داده، و در ذهن نمی‌مانند و یا خیلی کم به یاد اورده می‌شوند و کودک در وضعیت گیجی و سردرگمی است متمایز می‌کند. تصاویر ذهنی زنده‌ای که مغز پردازش می‌کند ممکن است آنقدر واقعی به نظر برسند که باعث تحریک احساسات کودک شوند . این بخش از خواب با عناوین حرکت سریع چشم و مرحله REM شناخته می‌شود، زیرا در این مرحله چشم‌ها‌ زیر پلک‌های بسته به سرعت حرکت می‌کنند‌. خواب‌های ترسناک بیشتر در نیمه دوم خواب شبانه، زمانی که دوره‌های REM طولانی‌تر هستند، اتفاق می‌افتند. هنگامی که بچه‌ها از یک کابوس بیدار می‎‌شوند، تصاویر آن هنوز تازه هستند و ممکن است به نظرشان واقعی بیاییند. بنابراین طبیعی است که کودک احساس ترس و ناراحتی کرده و برای احساس امنیت و ارامش والدین خود را صدا بزند. در دوره پیش دبستانی، بچه ها کم کم درک می‌کنند که خواب‌های بد تنها یک رویا هستند- و آنچه اتفاق می‌افتد واقعی نبوده و نمی‌تواند به آن‌ها صدمه بزند. اما آگاهی از این مطلب باعث نمی‌شود که احساس ترس نکنند. حتی بچه‌های بزرگتر هم وقتی که از کابوس بیدار می‌شوند، احساس ترس می‌کنند.

اگر کودک بگوید که آنقدر ترسیده که نمی‌تواند بخوابد چه باید کرد؟

در صورتی که کودک شما دچار کابوس‌های شبانه می‌شود، ملاحظات بسیار مهمی وجود دارد که باید ان‌ها را در نظر داشته باشید:

به کودک خود راهبردهای مقابله‌ای (کنار آمدن با شرایط) را بیاموزید

به کودک خود راهبردها و مهارت‌های مقابله‌ای را آموزش داده و در مورد راه‌های جایگزین برای واکنش، مانند «شجاع بودن» و تفکر مثبت صحبت کنید. شما می‌توانید در مورد چگونگی رویارویی خود با چیزی که از آن می‌ترسید با کودکتان صحبت کنید. همچنین، می‌توانید برای کودک خود مدل‌های مقابله‌ای را با خواندن داستان‌هایی درباره کودکانی که ترسیده‌اند و بر ترس خود غلبه کرده‌اند مثال بزنید.

در تاریکی تفریح کنید

حضور در  تاریکی را به تجربه‌ای سرگرم کننده تبدیل کنید. با چراغ قوه بازی کنید. یک بازی جستجوی گنج به راه انداخته و به دنبال اشیایی که در تاریکی می‌درخشند بگردید.

از تخیل خود استفاده نموده وخلاق باشید

از تخیل خود برای مبارزه با موجودات ترسناک خیالی، مانند هیولا استفاده نمایید. به عنوان مثال برای بسیاری از خانواده‌ها استفاده از “اسپری دور کننده هیولا” راهی شگفت انگیز برای کمک به کودک در مقابله با ترس‌های شبانه است. بعضی از کودکان از حضور یک حیوان خانگی در محل خواب خود احساس ارامش می‌کنند (حتی وجود یک آکواریوم ماهی نزدیک کودک نیز ممکن است کمک کننده باشد). هر زمان که ممکن است فرزندتان را وادارید تا فعالانه راه حل‌هایی پیدا کند که به او کمک می‌کنند تا احساس تسلط و کنترل پیدا کند.

از وسایلی که به کودکتان آرامش می‌دهند استفاده کنید

به فرزندتان کمک کنید تا به شیئی که می‌تواند در رختخواب نگه دارد و به او احساس امنیت و ارامش می‌دهد خو بگیرد. این روش می‌تواند به کودک شما کمک کند تا در هنگام خواب و در طول شب آرام‌تر بماند.

چراغ خواب

موضوع ترس کودک شما هرچه که باشد ، چراغ خواب می‌‌تواند برای غلبه بر آن کمک کننده باشد. چراغ خواب‌ها تا زمانی که مانعی برای خوابیدن کودک نباشند مفیدند. روش دیگری که می‌توانید امتحان کنید این است که که درب اتاق خواب کودک را باز بگزارید تا کودک احساس تنهایی و جدا افتادن از بقیه خانواده را پیدا نکند.

از برنامه‌های تلویزیونی ترسناک اجتناب نمایید

کودک خود را از برنامه‌های ترسناک تلویزیونی، فیلم‌ها و یا داستان‌هایی که ممکن است باعث افزایش ترس او شوند دور نگه دارید.

به کودک خود روش‌هایی بیاموزید که به کمک ان‌ها خود را ارام کند

به کودک خود روش‌هایی بیاموزید که به او کمک کنند تا در هنگام خواب وخواب‌الودگی احساس ارامش کند. به عنوان مثال، از کودک خود بخواهید که یک صحنه آرامش‌بخش، مانند دراز کشیدن در ساحل یا تماشای غروب آفتاب را تصور کند. این کار باعث می‌شود که کودک در هنگام خواب در رختخواب به موضوع دیگری فکر کرده و او را از اندیشه‌های ترسناک دور نگه دارد  و نیز امکان ندارد که کسی هم زمان هم به  لحاظ جسمی ارام باشد و هم ترسیده باشد. کودک خود را دور از برنامه‌های ترسناک تلویزیونی، فیلم‌ها و یا داستان‌هایی که ممکن است ترس او را بیشتر کنند دور نگه دارید.

درباره ترس‌های کودک خود در طول روز صحبت کنید‌

در طول روز با کودک خود در مورد موضوعاتی که باعث ترس‌ او می‌شوند و این که چه طور می‌تواند در شب کمتر از ان‌ها بترسد صحبت نمایید. علاوه بر این، در طول روز در فرزند خود اعتماد به نفس ایجاد کنید. اگر کودک در طول روز احساس امنیت نماید، در شب نیز بیشتر احساس امنیت خواهد داشت.

حد و حدود تعیین کنید

در عین این که سعی می‌کنید به فرزند خود احساس امنیت و اطمینان دهید ، باید برای او حدودی را تعیین کنید. تعیین محدودیت از این جهت لازم است که از این که کودک نسبت به رفتارهای هنگام ترس خود شرطی شده و ان‌ها را تکرار نماید جلوگیری نماید. همچنین رفتارهای مناسب او را تشویق کنید، مثلا به کودک خود یادآوری کنید که: “نباید در هنگام خواب گریه کند یا شما را صدا بزند.”

کودک را وادار کنید در تختخواب خود بماند

فرزندتان را به خارج شدن از تختوابش تشویق نکنید. او باید در رختخواب مانده و خودش بفهمد که واقعا در امنیت است و بتواند یاد بگیرد تا بر ترس‌های خود فائق شود. خیلی بهتر است که شما با کودکتان در اتاقش بمانید تا بگزارید او نزد شما بیاید. اگر فرزند شما آنقدر ترسیده باشد که نتواند در اتاق خود تنها بماند، گاهی اوقات تا زمانی که خوابش ببرد در کنار او بمانید. این کار را زیاد یا حتی دو شب پشت سر هم انجام ندهید، زیرا ممکن است باعث شود کودک به حضور شما وابسته شود. اگر فرزند شما در اواسط شب از خواب بیدار شده و به اتاق شما بیاید، بهتر است او را بلافاصله به اتاق خود برگردانده و  به آرامی در رختخواب بگزارید.

به کودک خود سر بزنید

اگر فرزند شما نسبت به این که او را ترک کنید اضطراب داشته باشد، مکررا به او سر بزنید. بهتر است که طبق یک برنامه منظم و قابل پیش بینی (برای کودک)، هر 5 یا 10 دقیقه، به کودک سرکشی کنید، تا کودک اطمینان حاصل کند که حضور و سر زدن‌های شما به خاطر این نیست که او گریه کرده یا شما را صدا کرده است.

به کودک خود  برچسب‌های ستاره‌ای جیزه بدهید

بعضی از کودکان در زمان ترس خود توجه زیادی از طرف والدین خود دریافت می‌کنند، و این باعث می‌شود رفتار ترس‌های شبانه ان‌ها تقویت ‌شود. اگر این اتفاق بیافتد ، روش خود را تغییر دهید. به او بگویید که چقدر به شجاعت او افتخار می‌کنید. برای او برچسب‌های ستاره‌ای یا چیزهایی شبیه به ان‌ها تهیه کنید و به او به خاطر شجاعتش و این که به تنهایی خوابیده هر بار یک ستاره جایزه بدهید. کودک پس از ان که بتواند تعداد مشخصی ستاره‌ به دست بیاورد ، می‌تواند آن‌ها را با چیز دیگری که با ان علاقه دارد، مانند تماشای یک ویدیوی مورد علاقه، رفتن به پارک یا بیسکوییت‌های شکلاتی عوض کند.

از چیزی که برای کودک ایجاد ترس کرده اجتناب نکنید

به جای این که برای حفاظت از فرزندتان او را از موضوع ترسناک دور کنید، به تدریج به او کمک کنید تا بتواند آنچه را که از آن می‌ترسد تحمل کرده و با ان کنار بیاید. نکته این مطلب این است که کودک هرچه بیشتر راجع به چیزی که او را می‌ترساند فکر کند یا ان را ببیند، به موضوعی کمتر ترسناک تبدیل می‌شود. توضیح این مساله مثل جویدن ادامس است: در ابتدا، طعم بسیار قوی است، اما اگر ادامس را در دهان خود نگه دارید و بجوید کم کم طعم آن طعم ناپدید می‌شود. روزی 15 دقیقه در روز وقت صرف تمرکز بر عروسک‌ها، سگ‌ها، و یا هر چیز دیگری که موضوع خواب‌های ترسناک اوست بکنید. کودک می‌تواند عکس یک عروسک را چاپ کرده و آن را به یک پازل تبدیل کند، یا با عروسک‌های خود مهمانی چای عصر داشته باشد و یا یک کتاب درباره عروسک‌ها بخواند. اگر چه ، شما نباید کودک خود را در معرض تصاویر جدیدی که می‌تواند او را بترسانند قرار دهید و صد البته هرگز نباید این کار را در شب انجام دهید. حتی حضور در زمانی که یک فیلم خشونت‌آمیز پخش می‌شود می‌تواند روی فرزند شما تأثیر بگذارد حتی اگر فکر کنید کودک فیلم را تماشا نمی‌کند.

مغز کودک خود را از نو اموزش دهید

خواب‌های بد به سادگی می‌توانند به عادت ذهنی کودک تبدیل شوند.  پس از یک کابوس یا در هنگام خواب، کودک باید درباره چیزی شاد و سرگرم کننده فکر کند. مثلا کودک می‌تواند تصور کند که مثل عوض کردن کانال تلویزیون، کانال تصورات ترسناک ذهن خود را عوض می‌کند. شما همچنین می‌توانید به او کمک کنید تا تفاوت بین رویا و واقعیت را درک کرده و به شیوه‌ای منطقی‌تر به مسئله بپردازید. اگر زیر تخت را نگاه کنید و بگوئید: «هیچ هیولایی در اینجا وجود ندارد»، در واقع حتی فرزند خود را از واقعی بودن وجود هیولاها مطمئن‌تر کرده‌اید. در عوض به جای این کار، ماشین حساب را بیرون بیاورید و تعداد کل شب‌هایی که او در خانه خوابیده است را شمارش کنید و سپس از او بپرسید «چند بار تا حالا دزد وارد خانه شده است؟» . یا اگر کودک از چیزی مانند زلزله یا آتش‌سوزی می‌ترسد، می‌توانید به او کمک کنید تا روی راه حل‌ها متمرکز شود. برای مثال طرح فرار خانوادگی خود از آتش را تمرین کنید و باتری‌های دستگاه‌های اژیر خطر‌ دود را همراه با کودک خود عوض کنید. گام بعدی این است که او را تشویق کنید تا پایان جدیدی برای رویاهای بد خود پیدا کند، پایان‌هایی که ممکن است احمقانه، جادویی یا نیروبخش باشند. تنها فکر کردن در مورد رویاهایی که تکرار می‌شوند هم ممکن است احتمال کابوس دیدن را کاهش دهد. مثلا  شاید ادم‌های بد توی یک وان حمام پر از اسپاگتی بیافتند و یا کودک شما هیولا را از صخره به پایین پرت کند.

پس از خواب‌ ترسناک دیدن کودک چه باید کرد

در اینجا توصیه‌هایی ارائه می‌کنیم که به شما می‌گوید پس از این که کودک دچار کابوس شد چگونه به او کمک کنیم:

به کودکتان اطمینان دهید که شما در کنارش هستید

پس از این که کودک شما با احساس ترس از خواب بیدار شود، حضور آرام شما باعث می شود که کودک احساس امنیت و مصونیت نماید. دانستن این مطلب که شما در کنارشان هستید، احساس امنیت کودک را تقویت می‌کند.

برای کودکتان توضیح دهید که انچه اتفاق افتاده یک کابوس بوده

به کودک خود بفهمانید که انچه دیده یک کابوس بوده که اکنون تمام شده است. شما می‌توانید به کودک چیزی شبیه به این بگویید: “تو خواب بد دیدی ، اما حالا بیدار شده‌ای و دیگر همه چیز خوب است و مشکلی وجود ندارد”. به فرزند خود اطمینان دهید که چیزهای ترسناکی که در کابوس دیده در دنیای واقعی اتفاق نمی‌افتند.

تسلی‌بخش باشید

نشان دهید که درک می‌کنید که فرزندتان احساس ترس کرده و ترسیدن او چیز بدی نیست. به فرزندتان یادآوری کنید که هر کسی خواب می‌بیند و خواب‌ها گاهی اوقات ممکن است ترسناک و ناراحت کننده بوده و ممکن است بسیار واقعی به نظر برسند، بنابراین طبیعی است که کودک از آن‌ها دچار احساس ترس شود.

جادوی عشق و حمایتگری خود را به کار ببرید

قدرت جادویی عشق و حمایتگری شما در مورد بچه‌های سنین پیش دبستانی و سال‌های اول دبستان که دارای تصورات واضحی هستند، می‌تواند شگفت انگیز باشد. شما ممکن است قادر باشید هیولایی که ظاهر شده را با یک اسپری دور کننده هیولا ناپدید کنید. یا حتی جلوتر بروید و کمدها و زیر تخت را بررسی کرده، و فرزندتان را مطمئن کنید که همه ان‌ها امن هستند.

از نور استفاده کنید

وجود یک چراغ خواب یا یک چراغ روشن در سالن می‌تواند کمک کند تا زمانی که بچه‌ها آماده می‌شوند تا دوباره به خواب بروند در یک اتاق تاریک احساس امنیت کنند. یک چراغ قوه کنار تخت خواب می‌تواند وسیله خوبی برای مبارزه با کابوس باشد.

به کودکتان کمک کنید تا دوباره به خواب رود

 اگر شیئی که موجب احساس ارامش کودک می‌شود به او بدهید ممکن است کمک کند که احساس ترس کودک از بین برود. شما می‌توانید از هر یک از این وسایل استفاده کنید برای این که کودک مجددا به خواب برود: مثلا خرس یا حیوان عروسکی ، پتو یا بالش مورد علاقه کودک ، یا چراغ خواب ، یک کابوس‌گیر( dreamcatcher)، یا موسیقی ارام. یا می‌توانید درباره بعضی خواب‌هایی که فرزندتان دوست دارد ببیند صحبت کنید. و یا می‌توانید زمانی که با نوک پا از اتاق خارج می‌شوید کودک خود را با بوسه‌ای که به او می‌دهید تا نگه دارد  مثلا در کف دست او  از امنیت خود مطمئن کنید.

شنونده خوبی باشید

نیازی نیست که در شب و پس از بیدار شدن کودک به جز به شکل خلاصه درباره مورد کابوسی که دیده صحبت کنید فقط به کودک خود کمک کنید تا احساس آرامش، ایمنی و مصونیت کرده، و آماده شود تا دوباره به خواب برود. اما صبح، فرزند شما ممکن است بخواهد همه چیز را در مورد رویای ترسناک شب گذشته بگوید. صحبت کردن در مورد تصاویر ترسناک  شاید حتی نقاشی کردن و یا نوشتن در مورد آن‌ها  در نور روز، باعث می‌شود که بسیاری از ان‌ها قدرت خود را از دست بدهند. فرزند شما ممکن است از این که درباره پایانی جدید ( رضایت بخش‌تر) برای خواب بد خود فکر کند لذت ببرد. برای اکثر بچه‌ها، کابوس‌ها فقط گاه گاهی اتفاق می‌افتند و بنابراین باعث نگرانی نبوده، و صرفا لازم است که والدین به کودک احساس راحتی و اطمینان بدهند. اما اگر کابوس‌ها زیادتر اتفاق افتاده  و باعث ‌شوند که کودک نتواند به اندازه کافی بخوابد و یا اگر کابوس‌ها همراه با سایر مشکلات عاطفی و رفتاری اتفاق بیافتند، لازم است با پزشک خود صحبت کنید.

چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟

از اشخاص دیگر کمک بگیرید. اگر پس از چند هفته هیچ یک از این استراتژی‌ها جواب نداد یا کابوس‌های کودک شما باعث ترس او در طول روز شده و با زندگی عادی او تداخل پیدا کردند، می‌توانید از درمان‌های شناختی-رفتاری برای او کمک بگیرید. در طی چند جلسه، کودک می‌تواند تکنیک‌هایی را بیاموزد که به طور چشمگیری به او کمک می‌کنند تا چیزهای اطراف خود را تغییر داده و باعث شوند کودک احساس قدرت کند. بدین صورت اضطراب برطرف شده ، و درمان به امری مثبت و نه چیزی باعث خجالت و شرمساری تبدیل می‌شود. گاهی اوقات هیچ راه حل آسانی برای خواب بد دیدن وجود ندارد و یک کودک فقط با بزرگ شدن از ان‌ رها می‌شود. کابوس‌ها اغلب بدون هیچ دلیل خاصی و بی‌مقدمه ایجاد می‌شوند اما ممکن است بدون مقدمه و بدون دلیل خاصی هم برطرف شوند.

اگر هر یک از موارد زیر اتفاق افتادند، با پزشک خود تماس بگیرید:

• اگر کابوس‌های کودک شما بدتر شده و یا دفعات آن افزایش یابد.

• اگر ترس کودک فعالیت‌های روزانه او را مختل کند.

• اگر کابوس‌های کودک بسیار مضطرب کننده بوده و تکرار شوند و یا مسائل روانشناختی در ان‌ها دخیل باشند. در چنین مواردی، راهکارهای روانشناختی مانند روش‌های حساسیت زدایی و ارام‌سازی ممکن است تاثیر داشته باشند. در نوجوانان، روش تجسم هدایت‌شده رویا‌ها ممکن است مفید با