وزن نوزادان در زمان تولد و بعد از آن در فواصل زمانی معینی اندازه‌گیری می‌شود، زیرا وزن گرفتن نوزادان می‌تواند شاخص مهمی برای سلامتی و راحتی نوزاد می‌باشد. معمولاً در هفته‌ها و ماه‌های اولیه زندگی، وزن نوزاد به طور متوالی اندازه‌گیری می‌شود. اکثر کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، شیر کافی دریافت می‌کنند و تا وقتی که به خوبی سینه را می‌گیرند و به دفعات کافی شیر می‌خورند، روند وزن گیری آن‌ها از الگوی یکنواخت و قابل پیش‌بینی پیروی می‌کند؛ اما کار فکر می‌کنید که کودکتان شیر کافی برای رشد دریافت نمی‌کند، چه باید کرد؟ اگر شیر خود را به نوزادتان می‌دهید و میزان وزن گیری او کند و غیریکنواخت است، ممکن است به این خاطر باشد که شیر کافی دریافت نمی‌کند. آیا نوزادتان به وزن مورد انتظار نرسیده است و این موضوع شما را نگران کرده است؟ اولین گام این است معلوم کنید که آیا مشکل زمینه‌ای برای این مسئله وجود دارد یا خیر یا آیا این یک هشدار غلط است یا انتظارات غیرواقعی دارید.
وقتی نوزاد به وزن موردنظر و پیش‌بینی نرسد، نگرانی والدین از این موضوع قابل درک است. در برخی موارد، کودک به خوبی رشد می‌کند اما یک هشدار غلط برداشتی غلط از رشد ضعیف کودک می‌دهد. در مواردی دیگر، یک دلیل واقعی برای این نگرانی وجود دارد. اگر نوزاد شما دچار این مشکل شده است، تشخیص علت اصلی می‌تواند کمک بسزایی در برگرداندن وضعیت کودکتان به حالت عادی کند. اولین گام این است که مطمئن شوید دلیلی برای نگرانی‌تان وجود دارد، این کار را می‌توان با مشاهده‌ی علائم فیزیکی که نشان دهنده رشد ضعیف و ناکافی کودک است انجام داد.
دکتر —– با دانش و سابقه‌ی درخشان در طب اطفال آماده‌ی ارائه‌ی خدمات درمانی در حیطه‌ی وزن نگرفتن نوزاد شماست. جهت رزرو نوبت و دریافت مشاوره و رژیم غذایی مؤثر در این زمینه با تلفن —– تماس بگیرید.
علت
دلایل متعددی برای وزن نگرفتن نوزاد و کودک شیرخوارتان وجود دارد. این دلایل را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
- ارگانیک: به خاطر مشکل فیزیکی زمینه‌ای، ناخوشی و بیماری
- غیر ارگانیک: به خاطر دلایل رفتاری یا اجتماعی
بیش از 80 درصد کودکان و نوزادانی که در دسته‌ی “اختلال رشد ” قرار می‌گیرند، به خاطر دلایل رفتاری و اجتماعی دچار این مشکل می‌شوند. 20 درصد باقی‌مانده از این نوع کودکان به خاطر یک علت فیزیکی ، پزشکی زمینه‌ای یا ترکیبی از علت‌های فیزیکی و رفتار دچار این مشکل می‌شوند.
علائم وزن نگرفتن نوزاد و رشد ناکافی او
وزن گیری ضعیف کودک شیرخوار هنگامی اتفاق می‌افتد که کودک مقدار کالری کافی برای رشدی هماهنگ و مطابق با پتانسیل ژنتیکی رشد دریافت یا ذخیره نکرده باشد. علائم و نشانه‌های وزن نگرفتن نوزاد عبارت‌اند از:
- شکست در وزن گیری کافی یا کاهش وزن. رشد ضعیف و ناکافی می‌تواند به‌طور ناگهانی یا به طور تدریجی در طول چند ماه رخ دهد. یک نوزاد یا کودک شیرخواری را که وزن گیری کافی نداشته است می‌توان در دسته‌ی ” اختلال رشد” قرار داد.
- وزن نوزاد خیلی پایین‌تر از منحنی رشد قرار دارد.
- کمتر از 5 بار در روز پوشک او را تعویض می‌کنید. این موضوع ممکن است نشان دهد که نوزاد در طی روز مایعات کافی دریافت نمی‌کند.
- دفعات کار کردن شکم او کم است.
- زودرنجی و اختلالات خواب کودک (لینک به مقاله‌ی اختلالات (مشکلات) خواب کودکان) به خاطر گرسنگی
- وقتی کودک ضعیف شده است یا شدید دچار سوءتغذیه شده باشد، دچار سستی و بی‌حالی یا خواب زیاد از حد می‌شود.
داشتن همه‌ی این علائم ممکن است نشان دهنده‌ی دریافت شیر یا غذای ناکافی برای رشدی سالم باشند. هر یک از این علائم به طور جداگانه می‌توانند به خاطر دلایل دیگری باشند.
دلایل رفتاری و اجتماعی
به‌طورکلی، دلایل رفتاری و اجتماعی برای رشد ناکافی نوزاد و کودک شیرخوار در نتیجه‌ی دریافت کالری و انرژی ناکافی ب بدن او می‌باشند. اما این مشکل می‌تواند از طریق راه‌های مختلفی در کودک رخ دهد، به‌طور مثال:
- کودک کالری و انرژی کافی دریافت نکرده باشد.
- کودک نمی‌تواند از کالری و انرژی‌های دریافتی بهره ببرد.
- کودک از خوردن مقدار کافی شیر خودداری می‌کند.
غذاهای کودک
- کودک غذاهای جامد کافی دریافت نمی‌کند. غذا ندادن به کودک بالاتر از 7 ماه یا محدود کردن غذاهای جامد برای کودک
- کودک نسبت به شیری که می‌خورد، مقدار غذای جامد بسیار زیادی مصرف می‌کند. ممکن است کودک با غذاهای جامد کاملاً سیر شود (برخی از این غذاها کم کالری هستند و ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم کمی دارند) و در نتیجه تمایلی به خوردن شیر کافی نخواهند داشت. دلایل این امر عبارت‌اند از: غذا دادن به کودک قبل از سن 4 ماهگی؛ غذاهای جامد نسبت به زمان شیر دادن، در زمان‌های نادرستی به کودک داده می‌شوند؛ یا غذاهای کمکی در شیشه شیر به کودک داده می‌شود.
- غذاهای نامناسبی به کودک داده می‌شود یا مقدار بیش از حدی از یک نوع غذا برای کودک استفاده می‌شود. این موضوع بنا بر دلایل مشکل‌آفرین خواهد بود، این دلایل عبارت‌اند از: مشکلاتی در جذب غذا به خاطر انتخاب غذاهای نامناسب یا مصرف مقدار بسیار زیاد آب میوه.
- کودک میلی به غذایی که برای او آماده کرده‌اید ندارد. ممکن است به خاطر اینکه شیر خوردن شبانه‌ی او تا 7 ماهگی ادامه داشته است، کم‌اشتها (لینک به مقاله بی‌اشتهایی و کم‌اشتهایی در کودکان و نوزادان: علل و درمان) شده باشد. یا ممکن است به خاطر کم‌خوابی قادر یا تمایلی به خوردن غذاهای جامد نداشته باشد؛ یا به خاطر اینکه او را گول زده‌اید، از خوردن غذا سرباز بزند و وقتی کودک نمی‌خواهد غذا بخورد، در مقابل درخواست‌های مکرر شما به ستوه آید؛ برای خوردن غذا به او فشار بیاورید. یا او را مجبور کنید.
این نکته را به خاطر داشته باشید که اغلب بیش از یک دلیل رفتاری برای وزن کافی نگرفتن نوزاد وجود دارد و این دلایل می‌تواند برای هر کودکی متفاوت باشد. هرگاه که همه‌ی علت‌های رفتاری احتمالی برای رشد ناکافی و وزن نگرفتن کودکتان رد شد، وقت ان است که دلایل فیزیکی و پزشکی احتمالی برای این مشکل را بررسی کنید.
دلایل فیزیکی و پزشکی
در اکثر موارد ناشی از علل ارگانیک، علت در روزهای اول تولد معلوم می‌شود، اما مشکلات فیزیکی دیگری وجود دارند که روی رشد تأثیر می‌گذارند و ممکن است تا هفته‌ها یا ماه‌ها بعد از تولد نامعلوم بمانند. برای مختصر کردن تحقیقاتی که برای علت کندی رشد و وزن نگرفتن نوزاد انجام گرفته است، بهتر است دلایلی را که کودک ممکن است انرژی کافی (کالری یا کیلوژول) برای داشتن رشدی سالم دریافت نکره باشد، مورد بررسی قرار دهیم:
- کودک قادر به خوردن شیر یا غذای کافی نیست.
- کودک میلی به خوردن شیر یا غذا ندارد.
- کودک نمی‌تواند شیر یا غذایی را که خورده است در شکمش نگه دارد یا آن را هضم کند.
- کودک به انرژی بسیار زیادی نیاز دارد.
- کمبود هورمون رشد.
برای هرکدام از این موارد، چندین علت ممکن است وجود داشته باشد:
کودک قادر به خوردن شیر یا غذای کافی نیست. دلایل این مشکل عبارت‌اند از: نارس بودن نوزاد (لینک به مقاله مشکلات و بیماریهای نوزادان نارس و روش‌های مراقبت و درمان آن‌ها)، مکیدن ضعیف یا غیریکنواخت، فلج مغزی، مشکلات مغز و اعصاب مانند هیپوتونی (کاهش تنوسیته ی ماهیچه اسکلتی)،، فلج عصب جمجه ای یا ضعف عصبی-عضلانی، سنگینی زبان یا گیر کردن زبان، بزرگ بودن بند بین لب بالا و لثه، شکاف کام، عقب بودن چانه یا بزرگ بودن زبان. این مشکلات به‌تدریج روی تغذیه‌ی کودک از لحظه‌ی تولد تأثیر می‌گذارند.
کودک میلی به خوردن شیر یا غذا ندارد. به این معنا که کودک قادر به خوردن شیر و غذا است اما به خاطر کم‌اشتهایی یا به خاطر بیزاری از غذا، میلی به خوردن ندارد. علل کم‌اشتها شدن کودک عبارت‌اند از: عفونت مانند عفونت‌های تنفسی (لینک به مقاله اختلالات، مشکلات و بیماریهای تنفسی و ریوی در نوزادان و کودکان)، بیماری مزمن، عفونت دستگاه گوارش یا عفونت ادراری (لینک به مقاله علت، علائم و درمان عفونت ادراری در کودکان)، کم‌خونی (لینک به مقاله درمان کم‌خونی (آنمی) در کودکان و نوزادان همراه با علائمی چون ضعف)، یبوست شدید، مشکلاتی که روی مغز، کبد یا کلیه‌ها یا پانکراس تأثیر می‌گذارند می‌توانند تأثیری روی اشتهای کودک داشته باشند. داروهای آرام‌بخش که برخی از آن‌ها برای درمان کولیک تجویز می‌شوند می‌توانند کودک را بسیار خواب آلود کنند و در نتیجه کودک نمی‌توانند به مقدار کافی غذا یا شیر بخورد. اکثر این مشکلات را می‌توان به‌راحتی با انجام معاینات پزشکی و آزمایش‌ها مشخص کرد. اگر کودکی به خاطر ناراحتی از رفلاکس اسید معده (لینک به مقاله علت و علائم رفلاکس گوارشی در کودکان و درمان آن( یا آلرژی و یا تحمل نکردن شیر یا غذا، از خوردن و یا نوشیدن بیزار می‌شود، ممکن است نسبت به خوردن شیر یا غذا بی‌میل گردد.
کودک نمی‌تواند شیر یا غذایی را که خورده است در شکمش نگه دارد یا آن را هضم کند. به این معنا که کودک شیر یا غذای کافی می‌خورد اما مشکلی وجود دارد که مانع از جذب کامل آن به بدن شود. کودک ممکن است کالری دریافتی‌اش را به خاطر استفراغ یا اسهال از دست بدهد. دلایل احتمالی این وضعیت عبارت‌اند از: انسدادهایی مثل تنگی معده یا تنگی مری، عفونت دستگاه گوارشی، رفلاکس شدید، مشکلات عدم جذب ناشی از آلرژی به پروتئین شیر گاو یا شیر سویا و مشکلات، بیماری‌ها یا اختلالات متعدد مادرزادی و ژنتیکی.
کودک به انرژی بسیار زیادی نیاز دارد. رشد ناکافی و وزن نگرفتن نوزاد می‌تواند به خاطر یک بیماری یا وضعیتی مزمن یا حاد باشد. به‌طور مثال، مشکلات قلبی، ریوی یا کلیوی مزمن می‌توانند نیاز کودک به انرژی را بسیار بالا ببرند. این لیست از علل احتمالی شامل همه‌ی مشکلات فیزیکی که ممکن است منجر به رشد ناکافی کودک شوند نمی‌باشد. اگر کودکتان در حال حاضر به خاطر یک بیماری تحت درمان قرار دارد اما هیچ بهبودی در رشد و وزن او مشاهده‌ی نشده است ممکن است یک دلیل رفتاری نیز همراه با علت فیزیکی وجود داشته باشد.
آیا برخی نوزاد بیشتر در معرض مشکلات وزن گیری و رشد هستند؟
اگرچه بیشتر نوزادان و کودکان زیر دو سال می‌توانند به‌خوبی از شیر مادرشان تغذیه و وزن اضافه کنند، اما احتمال بروز مشکلاتی در رابطه با تغذیه با شیر مادر در برخی کودکان بیشتر است. وقتی کودکی با مشکلاتی در تغذیه با شیر مادر مواجه است، فرصت‌های رشد و وزن گیری به‌موقع و کافی را از دست می‌دهد. در اینجا به شرایطی اشاره خواهیم کرد که احتمال کندی رشد و وزن گیری ضعیف در کودک بیشتر است.
نوزادان نارس (لینک به مقاله نوزادان نارس) یا نوزادانی که قبل از 37 هفتگی به دنیا می‌آیند، ممکن است قدرت یا انرژی لازم را برای مکیدن شیر مادر در مدت‌زمان کافی نداشته باشند تا بتوانند کل شیری که نیاز دارند دریافت کنند. همچنین این دسته از کودکان بیشتر می‌خوابند و به مشکلاتی مانند زردی یا کم‌آبی بدن دچار هستند که می‌توانند شیر خوردن را دشوارتر کنند.
نوزادان و اطفال مبتلابه بیماری یا عفونت نمی‌توانند خوب شیر بخورند. آن‌ها شاید وزن کافی نگیرند یا حتی در صورتی که اسهال یا استفراغ داشته باشند، دچار کاهش وزن شوند.
اگر نوزاد دهان بسیار کوچکی داشته باشد یا نوک سینه‌های مادر بزرگ باشند، ممکن است کودک نتواند سینه را به خوبی مک بزند. همچنین اگر سینه‌های مادر خیلی سفت و پر شده باشند، گرفتن سینه برای کودک دشوار خواهد بود. نوزادان دیگری که ممکن است در گرفتن سینه و مک زدن مشکل داشته باشند، نوزادانی هستند که از بدو تولد به مشکلات مغز و اعصابی مانند سندروم داون مبتلا هستند، یا مشکلات فیزیکی مانند گرفتگی زبان (بسته بودن زبان به کف دهان) یا لب شکری یا شکاف کام دارند.
وقتی شیر در سینه‌ی مادر به‌کندی و به مقدار کم تولید می‌شود، ممکن است کودک او شیر کافی دریافت نکند. مشکلات دیگری مانند جراحی سینه در گذشته، PCOS، یا هیپوپلازی سینه می‌توانند در تولید شیر کافی و سالم برای نوزادان تأثیر منفی داشته باشند.
نوزادان مبتلا به زردی یا یرقان دچار زردی پوست می‌شوند. نوزاد به خاطر این بیماری بسیار خواب‌آلود می‌شود و میلی به شیر خوردن نخواهد داشت.
نوزادانی که به رفلاکس معده مبتلا هستند، بعد از هر بار شیر خوردن، شیر را بیرون می‌دهند یا استفراغ می‌کنند. آن‌ها نه‌تنها مقداری از شیری که خورده‌اند را از دست می‌دهند، بلکه اسیدی که به خاطر رفلاکس معده (لینک به مقاله رفلاکس در نوزادان) بالا آمده است می‌تواند باعث سوزش گلو و مری می‌شود که شیر خوردن را برای آن‌ها دردناک خواهد کرد.
آیا لازم است برای وزن کردن کودک در خانه، یک ترازوی مخصوص کودک تهیه کنیم؟
برای برخی از مادران، یک ترازوی خانگی مخصوص کودکان می‌تواند به کاهش اضطراب آن‌ها در مورد مشکل شیر خوردن نوزادشان که وزن گیری ضعیفی دارند، کمک کند. البته اگر ترازوی دقیقی داشته باشد و نحوه‌ی استفاده از آن را بدانید، این کار تنها می‌تواند به شما احساس بهتری بدهد. ترازو می‌تواند وسیله‌ی خوبی برای اندازه‌گیری مقدار شیری که کودکتان در هر بار شیر خوردن دریافت می‌کند باشد یا می‌توانید با آن وزن کودکتان را در فواصل ویزیت‌های پزشکی نوزادتان اندازه بگیرید؛ اما وزن کردن کودک در خانه نمی‌تواند جایگزین مراجعات شما به پزشک باشد. اگرچه بهترین این است که با پزشک کودکتان همکاری کنید تا مطمئن شوید که کودکتان وزن گیری کافی داشته است.
اگر کودکتان وزن گیری کافی نداشته باشد، چه‌کاری باید انجام دهید؟
اگرچه متخصص اطفال در زمینه‌ی تشخیص مشکلات فیزیکی و بیماری‌ها تخصص دارد، اما لزوماً تجربه‌ی کافی در کشف بسیاری از دلایل رفتاری برای رشد ناکافی ندارد؛ بنابراین اگر پزشکان پزشک نتوانسته است راه‌حل مناسبی را برای تغذیه و رشد بهتر کودکتان ارائه دهد، ممکن است یک دلیل رفتاری وجود داشته باشد که پزشک آن را در نظر نگرفته است.
اگر کودکتان وزن گیری و رشدی ضعیف دارد، به نکاتی که در زیر بیان کرده‌ایم توجه کنید:
- کودک را هر چه سریع‌تر نزد پزشک ببرید. پزشک کودکتان را معاینه خواهد کرد و اندازه‌ها و وزن او را می‌گیرد.
- مطمئن شوید که کودکتان به‌خوبی و به‌درستی سینه را مک میزند. اگر به کمک احتیاج دارید، می‌توانید از دوستان و آشنایانی که تجربه‌ی شیر دادن به کودک دارند، پزشک یا مشاور شیردهی کمک بخواهید.
- هر دو تا سه ساعت یا هر بار که کودک ابراز گرسنگی کرد، به او شیر بدهید. مانند کودکانی که شیر خشک می‌خورند، کودکتان را در یک چهارچوب زمان‌بندی سه یا چهارساعته برای شیر خوردن قرار ندهید؛ زیرا شیر مادر راحت‌تر هضم می‌شود و در نتیجه کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، به‌دفعات بیشتری برای شیر خوردن نیاز دارند.
- در چهار تا شش هفته‌ی اول تولد، از پستانک استفاده نکنید. اگر کودکتان به جای شیر خوردن از سینه‌ی مادر، به پستانک مک بزند، شیر کافی دریافت نخواهد کرد. همچنین پستانک کودک را خسته می‌کند و بنابراین دیگر نمی‌تواند شیر کافی بخورد و سینه را خوب بگیرد. هرگاه کودک شیر مادرش را می‌خورد و خوب وزن می‌گیرد، در این صورت اگر کودکتان بخواهد می‌توانید به او پستانک دهید.
- سعی کنید در هر بار شیر خوردن، به کودکتان کمک کنید تا حدود 20 دقیقه مشغول مک زدن شیر باشد. اگر نوزادتان خواب‌آلود است، سعی کنید با مالیدن کف پایش، تغییر دادن حالت شیر خوردن، عوض کردن پوشک و گرفتن آروغ او یا استفاده از تکنیک عوض کردن جای کودک به طرف سینه‌ی دیگر، او را بیدار نگه دارید.
- اگر مشکلی در تولید شیر در سینه‌هایتان دارید، روش‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای افزایش تولید شیر انجام دهید. علاوه به شیردهی به‌دفعات بیشتر، می‌توانید بین دفعات شیردهی، سینه‌ها را خالی کنید (با دست یا با پمپ مخصوص شیردهی)، غذاهای شیر افزا به غذاهایتان اضافه کنید یا از داروهای گیاهی یا چای شیردهی استفاده کنید.
- اگر پزشک کودکتان این کار را لازم می‌داند، باید با شیری که از سینه‌تان گرفته‌اید یا شیر خشک مخصوص نوزاد کودکتان را سیر کنید.
- اگر نوزاد نارس دارید، می‌تواند ابتدا به او شیر خودتان را بدهید و بعد مکملی از شیر خشک یا شیری را که بعد از هر بار شیردهی از سینه‌تان ترشح می‌شود به او بدهید. همچنین می‌توانید شیر آغوز را به‌وسیله‌ی پمپاژ بگیرید و آن را از شیر روزهای اولیه‌ی تولد کودکتان جدا کنید و در مکمل استفاده کنید. شیر آغوز سرشار از چربی و کالری می‌باشد که می‌تواند به کودک نارس تان کمک کند تا وزن بیشتری بگیرد.
آیا باید شیر دادن را قطع کنید؟
اگر کودکتان خوب وزن نمی‌گیرد، نباید شیر دادن به او را متوقف کنید بلکه این درواقع مسئولیت شماست. تا وقتی‌که برای کودکتان ضرری نداشته باشد، می‌توانید فقط از شیر خودتان به کودک بدهید، البته اگر با پزشکتان همکاری نزدیکی داشته باشید. یا بسته به شرایطتان، می‌توانید شیردهی را نسبی انجام دهید یا فقط برای آرامش و راحتی خودتان گاهی به کودکتان شیر بدهید. البته اگر این کار برای شما بسیار دشوار و بی‌فایده باشد، می‌توانید شیر دادن (شیر مادر) به کودکتان را کاملاً قطع کنید.
اگر شیر دادن به کودک را متوقف کردید، می‌توانید از تلمبه‌ی مخصوص برای گرفتن شیرتان استفاده کنید، به سراغ شیر خشک بروید یا ترکیبی از این دو را به کودک بدهید. هدف از این کار داشتن کودکی سالم است که به‌خوبی رشد می‌کند و وزن می‌گیرد. برای این کار لازم نیست که کودک حتماً از شیر خودتان تغذیه کند. شیر خشک، جایگزین خوبی است و اگر لازم است یا تصمیم می‌گیرید که آن را به کودکتان بدهید اصلاً احساس تقصیر و کوتاهی نکنید. می‌توانید آن را با خیال راحت به کودکتان بدهید و بدانید که این بهترین کاری است که می‌توانید برای خود و کودکتان انجام دهید.
