سرفه، یکی از شایع‌ترین علائم در بیماری‌های زمان کودکی است. سرفه ممکن است دارای صدای وحشتناکی باشد، اما معمولاً نشانه‌ی یک بیماری جدی نیست. در واقع، سرفه کردن یک واکنش سالم و مهم است که به محافظت از راه‌های هوایی در گلو و سینه کمک می‌کند. در اغلب موارد، سرفه کردن به دلیل عفونت دستگاه تنفس فوقانی ایجاد می‌شود و در غیر این صورت به عنوان سرماخوردگی عادی مطرح می‌گردد.
از داروهای بدون نسخه برای سرفه استفاده نکنید. کودکان بسیاری هستند که پس از اوردوز داروهای ضد سرفه، در اورژانس تحت درمان قرار می‌گیرند و هیچ گواه قوی نیز وجود ندارد که این داروها به واقع عمل کنند. ترکیب شربت سرفه با مسکن‌ها می‌تواند به اوردوز ماده‌ی دارویی مشترک آنها، مانند استامینوفن منجر شود.
بهرحال، گاهی اوقات، سرفه به مراقبت پزشکی نیاز دارد. درک انواع مختلف سرفه می‌تواند به شما کمک کند تا بدانید که چه زمانی در خانه با آنها مقابله کرده و چه زمانی با پزشک تماس بگیرید.
با توجه به نوع سرفه کودک میتوان فهمید که نیاز به درمان اورژانسی وجود دارد یا نه. استفاده از داروهای ضد سرفه نیز باید تحت نظر پزشک متخصص و با تجویز وی صورت گیرد.
برای دریافت اطلاعات بیشتر و نوبت ویزیت در کلینیک تخصصی اطفال امید میتوانید با شماره ۰۲۱۸۸۸۹۸۴۴۰ و ۰۲۱۸۸۸۹۸۴۴۱ تماس بگیرید.
علت سرفه چیست؟
وقتی پوشش نای کودک تحریک می‌شود، او سرفه می‌کند. این اتفاق معمولاً زمانی می‌افتد که کودک بیمار است یا زمانی که بدن در حال جنگیدن با یک بیماری است و مقدار زیادی مخاط یا خلط تولید می‌کند. سرفه کردن، به طور طبیعی یک علامت عفونت دستگاه تنفسی است، اما ممکن است ناشی از دیگر بیماری‌های دستگاه تنفسی (مانند آسم) نیز باشد. سرفه کردن یک واکنش مهم است چرا که مخاط اضافی را خارج کرده و اجازه می‌دهد که هوا به شکل ساده‌تری در میان نای و به درون ریه‌ها جریان یابد. این کار به تنفس راحت‌تر کودک کمک می‌کند.
سرفه‌ی کودک در زمان دراز کشیدن او بر روی تخت بدتر می‌شود زیرا مخاط ممکن است در پشت گلو جمع شوند. کودکان تمایل دارند که این مخاط را فرو بدهند به جای آن که آن را بیرون بیندازند (بیشتر بزرگسالان هم همینطور هستند). این کار ممکن است باعث ناراحتی معده یا استفراغ در کودکان شود بخصوص زمانی که با سرفه همراه باشد. مخاط همچنین ممکن است در مدفوع کودکان دیده شود.
بچه‌هایی که سرفه می‌کنند غالباً دارای علائم دیگر مانند تب، آبریزش بینی یا تنفس دشوار نیز هستند. از علائم کودک خود یادداشت بردارید تا به شما در یافتن علت بیماری او کمک کند.
انواع سرفه
اگر کودک شما سرما خورده باشد، احتمالاً سرفه و عطسه می‌کند و دچار آبریزش و گرفتگی بینی، چشمان پر از آب، کم اشتهایی یا بی اشتهایی و احتمالاً تب پایین است.
ویروس سین سیشیال تنفسی در بیشتر موارد در نوزادان و بچه‌های جوان بروز می‌یابد، گرچه کودکان از هر سنی می‌توانند به آن مبتلا شوند. علائم RSV مشابه سرماخوردگی معمولی است اما دارای سرفه‌های شدیدتر و تنفس دشوار نیز می‌باشد.
RSV معمولاً بین ماه‌های آبان تا میانه‌ی فروردین رخ می‌دهد و گاهی اوقات هیچ مزاحمتی بیش از سرماخوردگی ندارد. اما این بیماری می‌تواند به بیماری‌های جدی‌تر دستگاه تنفسی، مانند برونشیت (تورم لوله‌های کوچک تنفسی) و ذات‌الریه (تورم ریه‌ها) بخصوص در نوزادان کمتر از یک سال منجر شود.
بسیاری از موارد ذات‌الریه، که وجود عفونت در ریه‌ها است، به صورت یک سرماخوردگی آغاز می‌شوند. اما کودک شما مبتلا به نوعی از سرماخوردگی است که به نظر شدیدتر می‌شود و دچار سرفه‌ی پایدار، دشواری تنفس، تب، بدن درد و لرز می‌باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
برونشیت در نتیجه‌ی عفونت برونش (لوله‌هایی که هوا را به ریه‌ها حمل می‌کنند) و غالباً بعد از سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند تا چند هفته باعث سرفه‌های خشک شود.
اگر کودک شما مبتلا به ذات‌الریه یا برونشت باکتریایی است، احتمالاً به آنتی بیوتیک برای پاک کردن عفونت و درمان سرفه نیاز دارد. اگر عفونت ویروسی باشد، کودک بدون آنتی بیوتیک هم بهبود خواهد یافت.
سرفه‌ی خشک و دردناک معمولاً به دلیل وجود عفونت در دستگاه تنفسی فوقانی (بینی و گلو)، مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ می‌دهد. این نوع سرفه معمولاً در اتاق گرم یا پس از رفتن کودک به تخت بدتر می‌شود، اما سرفه‌ی خشک، همچنین ممکن است یک نشانه‌ی زود هنگام از عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، همانند برونشیت (تورم کوچکترین راه‌های هوایی موجود در ریه‌ها) یا ذات‌الریه (تورم خود ریه) باشد. دیگر دلایل آن شامل آسم است که نخست به صورت سرفه‌ی خشک و شبانه به دلیل بودن در معرض دود سیگار و دیگر محرک‌های مشابه آن بروز می‌کند.
خروسک یک بیماری است که باعث سرفه‌ی خشک، خشن و مانند عو عو کردن شده و صدایی شبیه به صدای خوک دریایی دارد. کودکان مبتلا به خروسک دارای تورم قسمت بالایی نای یا لوله‌ی هوا بوده و این بیماری معمولاً به دلیل عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. تورم، که زیر تارهای صوتی جای می‌گیرد، باعث سرفه‌ای شبیه به پارس کردن می‌شود. کودک ممکن است در زمان فرو دادن نفس خود صدایی با تن بالا، مانند سوت زدن یا استریدور را تولید کند.
سرفه‌ی خیس به دلیل ترشح مایعات و مخاط یافته شده در دستگاه تنفسی پایینی (نای و ریه) ایجاد می‌شود. دلایل شایع سرفه‌ی خیس شامل عفونت و آسم می‌باشد. سرفه کردن، مایعات را از دستگاه تنفسی تحتانی، خارج می‌کند.
کودک مبتلا به سیاه سرفه دارای علائمی مشابه با سرماخوردگی معمولی است، اما به تدریج سرفه بدتر شده و بیماری با حملات شدید سرفه‌های عمیق و تند، بخصوص در شب، ادامه می‌یابد. حملات مکرر سرفه معمولاً مجموعه‌هایی از 5 تا 15 سرفه‌ی بریده بریده در یک توالی سریع می‌باشد. پس از سرفه، کودک عمیقاً نفس می‌کشد که گاهی اوقات صدای سوت زدن ایجاد می‌کند. سرفه‌های سریع می‌تواند باعث ایجاد مشکلات تنفسی شده و کودک به دلیل قطع موقتی اکسیژن تا حدی به رنگ آبی درمی‌آید.
کودکی که نسبت به چیزهایی در محیط مانند گرده‌ی گل یا گرد و خاک آلرژی دارد، به نظر مبتلا به نوعی از سرماخوردگی می‌رسد که هرگز تمام نمی‌شود. آلرژی‌ها می‌توانند باعث گرفتگی یا آبریزش بینی با مخاط شفاف و نیز سرفه‌ی ناشی از چکه‌ی ثابت پشت بینی (مخاط به سمت پایین و پشت سینوس‌ها در گلوی کودک، حرکت می‌کنند) می‌شوند.
کودکان مبتلا به آسم نیز به سرفه‌ی زیاد، بخصوص در شب، تمایل دارند. اگر کودک شما به آسم مبتلاست احتمالاً همچنین دچار احتقان قفسه‌ی سینه، خس خس کردن و تنفس دشوار می‌باشد. اگر کودک پس از جنب و جوش شروع به سرفه کرد (آسم تحریک شده با تحرک)، این یک شاهد دیگر برای ابتلای کودک شما به آسم می‌باشد. بودن در معرض سرما نیز در کودک مبتلا به آسم، سرفه را تحریک می‌کند.
یک احتمال دیگر این است که یک محرک محیطی مانند دود سیگار یا آلودگی، موجب سرفه‌ی کودک شما بشود. به طور قطع در این مورد، شما باید ماده‌ی مشکل‌زا را فوراً شناسایی و حذف کنید.
اگر کودک دچار سرفه و آبریزش بینی است و این شرایط حداقل برای ده روز طول کشید و هیچ نشانه‌ای از بهبودی دیده نشد- و پزشک هم احتمال ذات‌الریه و برونشیت را رد کرد، کودک شما احتمالاً مبتلا به سینوزیت است. این عفونت باکتریایی حفره‌های سینوسی باعث ایجاد سرفه‌های دائمی می‌شود چرا که مخاط دائما در پشت گلو تخلیه شده و واکنش سرفه‌ای را تحریک می‌کنند.
اگر پزشک تشخیص بدهد که کودک مبتلا به سینوزیت است، آنتی بیوتیک تجویز خواهد کرد. سرفه باید پس از تمیز شدن مجدد سینوس‌ها متوقف شود.
سرفه‌ای که برای یک هفته یا بیشتر طول می‌کشد و علامتی از بیماری دیگری (مانند آبریزش بینی، تب یا بی‌حالی) یا آلرژی (مخاط شفاف) وجود ندارد، می‌تواند به این معنی باشد که چیزی در گلو یا ریه‌ی کودک شما چسبیده است. این سناریو در میان بچه‌های کوچکی شایع است که تحرک داشته، به اشیاء کوچک دسترسی دارند و دوست دارند که چیزها را در دهانشان بگذارند.
اگر پزشک کودک شما مظنون است که یک جسم خارجی باعث ایجاد سرفه شده است، یک آزمایش ایکس ری از قفسه‌ی سینه تجویز می‌کند. اگر این آزمایش نشان دهد که چیزی در ریه‌ها گیر کرده است، آن شیء باید با جراحی خارج گردد.
سرفه‌ی پایدار همراه با مخاط زرد یا سبز رنگ، یکی از قوی‌ترین نشانه‌ها است از این که کودک احتمالاً این عارضه را به ارث برده است. دیگر نشانه‌های این حالت شامل ذات‌الریه‌ی عود کننده و عفونت‌های ویروسی، عدم وزن‌گیری، پوست شور مزه و مدفوع بزرگ و روغنی می‌باشد.
گاهی اوقات کودک به دلیل بیماری سرفه کرده و بعد از بهبود بیماری به دلیل عادت کردن، سرفه می‌کند. اگر کودک شما بنا به عادت سرفه کند، این کار را در زمان خواب انجام نمی‌دهد و سرفه‌های او نیز به ندرت با خوردن و صحبت کردن او تداخل پیدا می‌کند. با این حال، این نوع سرفه هم می‌تواند مخل آسایش باشد (برای مثال در کلاس درس).
عوارض سرفه
یک دلیل خطرناک سرفه این است که چیزی در گلو یا نای کودک چسبیده باشد. اگر کودک ناگهان شروع به سرفه کند و به نظر برسد که دارای مشکلی جدی در نفس کشیدن است، یا اگر ناگهان گلوی خود را چنگ می‌زند، احتمالاً جسمی کوچک یا قسمتی از غذای سخت به نای او چسبیده است. در بچه‌های بزرگتر از یک سال، مانور هیملیچ را انجام دهید. در غیر این صورت، اگر کودک شرایط زیر را دارد، با اورژانس تماس بگیرید یا فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- کمتر از یک ماه دارد.
- دارای اختلال واضح تنفسی است که به دلیل گرفتگی بینی نمی‌باشد.
- دارای اسپاسم‌های تنفسی و علائم غش کردن (فقدان هوشیاری) است.
- دور لب‌ها، دهان و ناخن‌های او آبی شده است.
- خون سرفه می‌کند.
- کمتر از حد نرمال، فعال است.
- دچار تشنج شده است.
در صورتی که کودک شما:
• استفراغ می‌کند یا در ناحیه‌ی سینه درد دارد.
• دارای واکنش آسم یا آلرژی است.
• دارای عفونت ویروسی است.
• دارای تب 100 درجه‌ی فارنهایت یا بالاتر برای مدت بیش از 72 ساعت است.
• اگر بین یک تا سه ماه دارد و برای بیش از 72 ساعت سرفه می‌کند.
• برای مدت بیش از سه هفته از سرفه‌ی مداوم و فزاینده رنج می‌برد
درمان سرفه
اگر کودک شما سرفه می‌کند، از دستورالعمل‌های زیر پیروی کنید:
این کار از ضخیم شدن مخاط جلوگیری می‌کند. مایعات داغ یا سوپ‌ها، درد و تحریک در سینه را تسهیل کرده و می‌تواند باعث شل شدن مخاط شود.
بخار آب می‌تواند باعث تسهیل و کاهش سرفه‌ی کودک شود. این کار می‌تواند به چندین روش انجام شود:
- از یک مرطوب کننده‌ی هوای بخار سرد در اتاق کودک استفاده کنید.
- یک دوش آب گرم را در حمامی با درهای بسته ترتیب دهید. زمانی که اتاق با بخار آب پر شد، برای مدت تقریباً ده دقیقه با کودک در حمام بنشینید. برای آرام کردن او میتوانید برایش کتاب یا آواز بخوانید.
- یک حوله‌ی مرطوب را دراتاق کودک آویزان کنید.
استنشاق هوای خنک، تورم را در دستگاه تنفسی کاهش می‌دهد که به نوبه‌ی خود سرفه را خنثی می‌کند. میتوانید این کار را به چندین روش انجام دهید:
- پنجره را باز کنید، بنابراین کودک می‌تواند هوای خنک و مرطوب را تنفس کند.
- کودک را سوار ماشین کرده او را بیرون ببرید و پنجره‌های ماشین را باز کنید.
- اجازه دهید کودک بخار را از یک یخچال یا فریزر باز تنفس کند.
کودکی که دچار سرفه‌های خشک مجزا است، باید از ورزش خودداری کند. بچه‌های بزرگتر معمولاً مشاهده می‌کنند که سرفه‌هایشان در هنگام فعالیت فیزیکی بدتر می‌شود.
دو نوع داروی سرفه وجود دارد:
- داروهای سرفه‌ی اکسپکتورانت یا خلط آور، که به شل کردن مخاط در سرفه‌های تر کمک می‌کند.
- داروهای کاهنده‌ی سرفه، که مانع از واکنش سرفه در سرفه‌های خشک که بر روی خواب اثر می‌گذارند، می‌شود. این داروها نباید در سرفه‌های خیس استفاده شود چرا که در این مورد، سرفه برای بیرون راندن مخاط ضروری می‌باشد. همچنین این داروها نباید به کودکان کمتر از 12 ماهه داده شود.
با این حال، حتی با وجود واکسیناسیون، این احتمال وجود دارد که کودک به حالت خفیفی از بیماری مبتلا شود. نوزادانی که ایمن‌سازی نشده اند نیز مانند بزرگسالان و نوجوانانی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، مستعد ابتلا به عفونت می‌باشند. افرادی که واکسینه نشده اند، راحت‌تر می‌توانند عفونت را به دیگران منتقل کنند.
اگر کودک سرفه می‌کند، آیا باید با پزشک تماس بگیرید؟
اگر سرفه‌ی کودک شما پس از گذشت یک هفته بهتر نشد، بله؛ و مسلماً اگر کودک دچار مشکل جدی در تنفس است، با اورژانس تماس بگیرید. اما به طور کلی، زمان تماس با پزشک در زمان سرفه کردن کودک وقتی است که کودک سرفه می‌کند و:
- کمتر از سه ماه سن دارد.
- سریع‌تر از معمول نفس می‌کشد یا به نظر می‌رسد که به دشواری تنفس می‌کند.
- خس خس می‌کند.
- مخاطی را در سرفه دارد که زرد، سبز یا حاوی رگه‌های خون هستند.
- اگر بین سه تا شش ماه دارد، تب حداقل 101 درجه‌ی فارنهایت داشته باشد.
- اگر شش ماهه یا بزرگتر است، تب حداقل 103 درجه‌ی فارنهایت داشته باشد.
- مبتلا به یک بیماری مزمن مانند بیماری قلبی یا ریوی باشد.
- آنقدر شدید سرفه می‌کند که بالا می‌آورد.
- در صورت گیر کردن چیزی در گلو، دائماً سرفه می‌کند.
آیا میتوانید به کودک داروی سرفه بدهید؟
حتی اگر فکر می‌کنید که بیماری فرزندتان یک سرماخوردگی ساده است، پیش از دادن داروهای سرماخوردگی و سرفه‌ی بدون نسخه، با پزشک کودک مشورت کنید.
بیشتر پزشکان شما را تشویق می‌کنند تا این داروها را به نوجوانان بدهید. تنها در صورتی که پزشک این داروها را تجویز کند، از آنها استفاده کنید.
زمانی که کودک به شش ماهگی رسید، میتوانید داروهای بدون نسخه‌ی سرفه و سرماخوردگی را به او بدهید، فقط مطمئن باشید که این داروها برای سن او مناسب بوده و هر دوز دارو را دقیقاً بر اساس دستور پزشک اندازه بگیرید. همچنین، هیچ گاه در یک زمان به کودک بیش از یک نوع داروی سرفه یا سرماخوردگی ندهید. این داروها غالباً شامل چندین نوع ماده بوده و مسلماً نمی‌خواهید که به کودک خود دوز دو برابر از این مواد را بدهید.
