فقر و کمبود آهن در کودکان و برطرف کردن کم خونی(آنمی) ناشی از آن

علل فقر آهن در کودکان چیست؟

در کشورهای توسعه یافته، دریافت آهن کافی در رژیم غذایی معمولا برای کودکان سالم، مساله حادی نیست. به طور کلی، کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند آهن مورد نیاز خود را از بدن مادر دریافت می‌کنند، این فرایند تا اتمام شیردهی ادامه دارد. نوزادانی که از شیرخشک غنی از آهن تغذیه می‌کنند، به اندازه کافی آهن دریافت خواهند کرد و مشکلی از این لحاظ نخواهند داشت. کودکانی که مقدار زیادی شیر گاو دریافت می‌کنند و کمتر غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز و سبزیجات برگ سبز دریافت می‌کنند، دچار مشکل خواهند شد. شیر گاو، منبع مناسبی از آهن نیست. در حقیقت، شیر گاو باعث می‌شود که جذب آهن برای بدن دشوار باشد که این امر منجر به آنمی ناشی از فقر آهن خواهد شد. برخی از کودکان غذاهای سرشار از آهن را نمی‌خورند، بنابراین والدین برای پیدا کردن منابع غذایی سالم که حاوی مقدار زیادی آهن هستند به مشکل برمی‌خورند. ممکن است کودکانی که از رژیم سبزیجات پیروی می‌کنند به اندازه کافی آهن دریافت نکنند، زیرا آهن موجود در منابع گوشتی راحت تر از آّهن موجود در منابع گیاهی جذب می‌شود. گاهی اوقات برخی از پسران نوجوان در دوران بلوغ، که رشد آنها بسیار سریع است، دچار کمبود آهن می‌شوند. شیوع کمبود آهن در دختران نوجوان بیشتر است زیرا در دوران قاعدگی بدن آنها خون از دست می‌دهد و نمی‌تواند به اندازه کافی آهن ذخیره کند. ورزشکاران جوان نیز معمولا آهن بیشتری از دست می‌دهند و دچار کمبود آهن می‌شوند. کمبود موقت آهن می‌تواند به صورت علائم خفیف خود را نشان دهد، یا باعث بروز آنمی شدید شود. در صورتی که کمبود آهن در کودکان درمان نشود، تاثیرات زیادی را بر وضعیت سلامت آنها خواهد گذاشت.

علائم و نشانه‌های کمبود آهن در کودکان چیست؟

آنمی ناشی از فقر آهن با گذر زمان پیشرفت می‌کند. در مرحله اول، سطح آهن موجود در بدن کاهش می­­یابد و کودک دچار کمبود آهن می‌شود، که این امر بر عملکرد مغز و عضلات تاثیر می‌گذارد. در این مرحله، گلبول‌های قرمز خون تغییر نمی‌کنند زیرا بدن از بخش عمده آهن موجود برای تولید هموگلوبین استفاده می‌کند. اما با مرور زمان که از سطح آهن بدن کاسته می‌شود، بدن گلبول‌های قرمز کمتری تولید می‌کند و کودک دچار آنمی می‌شود. در این مرحله، علائم و نشانه‌های این عارضه عبارتند از:

• خستگی و ضعف
• رنگ پریدگی پوست به ویژه در اطراف دست‌ها، ناخن‌ها، و پلک‌ها
• بالا بودن ضربان قلب یا تپش قلب
• تحریک پذیری خلق و خو
• از دست دادن اشتها
• سرگیجه یا احساس سبک بودن سر

در برخی موارد نادر، کودکان مبتلا به آنمی ناشی از فقر آهن ممکن است تمایل به خوردن مواد غیر متعارف مانند گچ، خاک، و مواردی از قبیل داشته باشند.

فاکتورهای خطر برای ابتلا به فقر آهن در کودکان شامل چه مواردی است؟

نوزادان و کودکانی که بیشتر در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند، عبارتند از:

• کودکانی که نارس هستند – چند هفته قبل از زمان تعیین شده متولد شده‌اند – یا وزن آنها هنگام تولد کم بوده است.
• کودکانی که قبل از سن یک سالگی شیر گاو یا بز می‌خورند.
• کودکانی که از سینه مادر تغذیه می‌کنند  و بعد از 6 ماهگی غذاهای مکمل حاوی آهن دریافت نمی‌کنند.
• کودکانی که شیرخشک‌های فاقد آهن می‌خورند.
• کودکان یک تا 5 ساله که روزانه بیش از 710 میلی لیتر شیر گاو، شیر بز، یا شیر سویا می‌خورند.
• کودکانی که بیماری‌های خاص مانند عفونت‌های مزمن دارند یا رژیم غذایی آنها محدود است.
• کودکان یک تا 5 ساله که در معرض سرب قرار گرفته‌اند.

دختران نوجوان نیز در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند زیرا بدن آنها در دوران قاعدگی، آهن از دست می‌دهد.

کمبود آهن در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

معمولا آنمی ناشی از کمبود آهن در چکاپ تشخیص داده می‌شود. نوزادان باید در سال اول تولد به لحاظ کم خونی مورد ارزیابی قرار بگیرند و آزمایش خون بدهند. گاهی اوقات پزشک نوزادانی که قبل از موعد مقرر متولد شده‌اند، و نوزادانی که سطح آهن بدن آنها نسبت به نوزادانی که در زمان مقرر متولد شده‌اند کمتر بوده است را در ماه‌های اول پس از تولد تحت نظر قرار می‌دهد. پزشک باید در کودکانی که همواره خسته هستند و ضعف به نظر می‌رسند، احتمال کمبود آهن را مورد بررسی قرار دهد. پزشک در هنگام معاینه کودک از والدین درباره رژیم غذایی کودک و میزان رشد او سوال می­پرسد و برای بررسی سطح آهن یا هموگلوبین انجام آزمایش خون را درخواست می‌کند. در صورتی که سطح آهن یا هموگلوبین بدن پائین باشد، این امر به معنای کم خون بودن کودک است. پزشک انجام آزمایش مدفوع را نیز درخواست می‌کند زیرا از دست دادن خون از طریق دستگاه گوارش باعث آنمی ناشی از فقر آهن می‌شود.

چگونه فقر آهن در کودکان درمان می‌شود؟

از آنجایی که بدن کودکان مقدار کمی از آهنی که دریافت می‌کنند را جذب می‌نماید، اکثر کودکان باید روزانه 8 تا 10 میلی گرم آهن دریافت کنند. خوردن غذاهای سالم، مهمترین راه برای پیشگیری از کمبود آهن و درمان آن است. برخی از منابع عالی آهن عبارتند از:

• زردآلو
• مرغ، بوقلمون، ماهی، و سایر انواع گوشت
• حبوبات، دانه سویا، و عدس
• تخم مرغ
• جگر
• شیره
• جو دو سر
• کره بادام زمینی
• آب گوجه فرنگی
• کشش و گوجه فرنگی
• اسفناج، کلم پیچ، و سایر سبزیجات

در صورتی که یک رژیم غذایی سالم نتواند از بروز آنمی جلوگیری کند و به درمان آن کمک نماید، پزشک مصرف مکمل‌های آهن را برای کودک تجویز خواهد کرد. این مکمل‌های خوراکی به رفع مشکل کودک کمک می‌کنند. از دادن مکمل‌های آهن یا ویتامین‌های حاوی آهن بدون اجازه پزشک اجتناب کنید. پزشک براساس شرایط کودک، بهترین مکمل را با دز مناسب تجویز خواهد کرد. در صورتی که کودک بیش از نیاز بدن خود آهن دریافت کند، مسموم خواهد شد. معمولا کودکانی که دچار کمبود آهن هستند باید برای جبران مشکل خود، مکمل‌های آهن را به صورت روزانه مصرف کنند. مصرف مولتی ویتامین­های حاوی آهن و تغییر دادن رژیم غذایی کودک می‌تواند به درمان این عارضه کمک کند. باید هنگامی که معده خالی است یا مقدار کمی غذا خورده شده است، آهن را به کودک بدهید. از دادن آهن به کودک به همراه شیر یا نوشیدنی‌های کافئین دار خودداری کنید زیرا از جذب آنها توسط بدن جلوگیری می‌کنند. مصرف خوراکی‌های که حاوی مقدار زیادی ویتامینC هستند مانند آب پرتقال، می‌تواند به جذب بهتر آهن کمک کند. معمولا یک تا دو روز پس از دریافت آهن، حال کودک رو به بهبودی خواهد رفت و اشتهای او بهتر خواهد شد. یک ماه پس از درمان، بدن می‌تواند گلبول قرمز بیشتری تولید کند و باید سطح هموگلوبین خون افزایش یابد. معمولا بین 3 تا 6 ماه طول می­کشد که مکمل‌های آهن بتوانند کمبود آهن بدن را جبران کنند، اما در برخی موارد این زمان در کودکان طولانی تر می‌شود. اگر پس از شروع درمان نتایج مورد انتظار به دست نیاید، پزشک به این نتیجه می‌رسد که بدن کودک به خوبی آهن را جذب نمی‌کند، یا آنکه دز مصرفی با بدن کودک سازگاری ندارد. در این گونه موارد، پزشک انجام آزمایش خون را منظور بررسی سطح آن درخواست می‌کند. کودکانی که دچار آنمی شدید ناشی از فقر آهن هستند نیازمند درمان‌های تخصصی یا دریافت خون هستند.

چگونه می‌توان از بروز آنمی ناشی از کمبود آهن در کودکان پیشگیری کرد؟

در درجه اول، پیشگیری از کمبود آهن می‌تواند از بروز مشکلات رفتاری و یادگیری جلوگیری کند. در بخش به برخی از نکات حائز اهمیت اشاره می‌کنیم:

• نوزادان زیر یک سال باید از سینه مادر تغذیه کنند یا شیرخشک حاوی آهن دریافت نمایند. نوزادانی که از سینه مادر تغذیه می‌کنند باید از 6 ماهگی شروع به خوردن غذاهای جامد غنی از آهن نمایند.
• کودکان زیر دو سال نباید روزانه بیش از 710 میلی لیتر کامل دریافت کنند. محصولات غنی از آهن یک روش عالی برای دادن آهن بیشتر به کودکان است.
• گوشت قرمز، گوشت بوقلمون، ماهی سالمون، انواع شیره، و نان‌های غنی شده و کامل از منابع عالی ویتامین سی مانند خوراکی‌های حاوی گوجه فرنگی، بروکلی، آب پرتقال ، توت فرنگی، و غیره می‌تواند به بهبود جذب آهن کمک کند.
• سعی کنید مواد غذایی را درون ظروف آهنی بپزید، این کار باعث می‌شود غذا سرشار از آهن باشد.

خطرات ناشی از درمان نکردن آنمی کودکان شامل چه مواردی است؟

تحقیقات نشان داده است که پائین بودن سطح آهن می‌تواند باعث اختلال در رشد کودک و بروز مشکل در توانایی یادگیری او شود. برخی از این عوارض عبارتند از ناکافی بودن رشد کودک، حواس پرتی، مشکل در درک نکات جدید، و کاهش سطح هوشیاری یکی از عوارض حاد کمبود آهن در بدن کودک، افزایش احتمال عفونت و دشوار بودن فرایند درمان آن است. والدین باید به کودکان خود مواد غذایی سالم حاوی آهن بدهند تا از بروز کمبود آهن جلوگیری شود، و هرگونه کمبود احتمالی آهن جبران گردد. زردآلو، مرغ، جو دو سر، تخم مرغ، آلو، کشمش و اسفناج از منابع عالی آّهن هستند که می‌توان آن را به رژیم غذایی کودک اضافه کرد. در صورتی که رژیم غذایی نتواند سطح آهن خون را بالا بیاورد، پزشک مصرف مکمل‌های خوراکی آهن را تجویز خواهد کرد.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”