اندازه سر نوزادان دختر و پسر با هم متفاوت است و به سن آنها نیز بستگی دارد. مغز، مایع مغزی نخاعی و ساختار عروقی در جمجمه قرار دارد. شکل و اندازه سر با مؤلفه‌های مذکور به علاوه ضخامت جمجمه، میزان جوش خوردگی ساختار ملاج و رشد سینوس‌های فرانتال تعیین می‌شود. متخصصان کودکان میزان رشد سر کودک یا محیط سر را با قد و وزن اندازه‌گیری می‌کنند تا با شاخص‌ها مرتبط یا سن و جنسیت مقایسه کنند. با این که اندازه دور سر هر نوزاد متفاوت است اما متخصص کودک روند رشد سر را در هر ماه مورد بررسی قرار می‌دهد. نمودارهای رشد می‌توانند به تعیین این که آیا رشد سر مطابق روند پیش می‌رود و یا این که جای نگرانی وجود دارد کمک کنند.
[alert type=”custom” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left” color=”#000000″ background_color=”#83d5ed”]
رشد سر کودک همانند بقیهٔ فاکتورهای رشد همواره باید چک شده و به آن توجه ویژه‌ای شود. امروزه به علت وجود موارد ارتباطی بسیار و شبکه‌های اینترنتی موجود اختلالات بسیاری در نوزادان و کودکان به وجود آمده که یکی از آن موارد رشد سر نوزادان و کودکان می‌باشد. از این رو الزامی است در صورت مشاهده هر گونه ناهماهنگی در رشد سر کودک به متخصص مراجعه شود تا از سلامت کودک خود اطمینان حاصل کنید. متخصصین ما در این مرکز آماده مشاوره و ارائه درمان‌های لازم به شما هستند. برای رزرو وقت مشاوره می‌توانید با شماره‌های 02188898440 و 02188898441 تماس حاصل فرمایید.[/alert]
اندازه سر: آیا مهم است؟
ارزیابی سر به طور عمومی و به طور خاص رشد دور سر یک معاینه نورولوژیکی کودکان است. نکات کلیدی را می‌توان با بررسی اندازه و شکل سر دریافت که به تشخیص افتراقی و لزوم معاینه‌های مضاعف کمک می‌کند.
دور سر
دور سر یا محیط اکیپیتال فرانتال روشی است که در آن اندازه سر کودک از بالای ابرو و گوش‌های اندازه‌گیری می‌شود. اندازه‌گیری دور سر بخشی از چک آپ کودکان تا سن 3 سالگی است.
دور سر عادی
در شش ماهه اول تولد کودک، سر او حدود 2 سانتی‌متر بزرگ‌تر از قفسه سینه او است. از سن 6 تا 24 ماهگی، سر و قفسه سینه تقریباً هم‌اندازه می‌شوند. پس از دو سالگی، سر کودک کوچک‌تر از قفسه سینه او می‌شود. زمانی که اندازه دور سر کودک در طیف طبیعی و عادی خود باشد مشکلی وجود ندارد. پزشک به دقت رشد کودک را تحت نظر داشته تا ببیند که آیا اندازه سر کودک به طور مستمر و طی چندین ماه ناهنجاری‌هایی دارد یا نه.
دور سر غیرعادی
زمانی که اندازه دور سر بزرگ باشد یا بیش از 4 سانتی‌متر از محیط قفسه سینه بزرگ‌تر باشد نشان‌دهنده این است که سر کودک خیلی زود رشد کرده است. این ممکن است نشان‌دهنده ابتلا به اختلالات ارثی یا اکتسابی در مغز یا مایع جمع شده در اطراف آن– هیدروسفالوس – باشد. در خانواده‌هایی که احتمال زیاد شدن اندازه سر بیشتر است – ماکروسفالی خانوادگی خوش‌خیم – ممکن است بزرگ بودن سر طبیعی باشد. اگر دور سر کمتر از 32 سانتی‌متر باشد، مغز خیلی کوچک است – میکروسفالی. میکروسفالی با عفونت جنینی، اختلالات کروموزومی و ناهنجاری‌های مادرزادی همراه است.
انواع ناهنجاری‌های دور سر
میکروسفالی
میکروسفالی بیماری است که در آن سر کودک کوچک‌تر از حد طبیعی بوده و در دوران کودکی رشد نکرده است. میکروسفالی زمانی اتفاق میافتد که مغز کودک به درستی رشد نکرده یا رشد آن متوقف شده باشد. همچنین ممکن است رشد سر کودک کند بوده یا دچار عقب‌افتادگی ذهنی شود یا ممکن است هوش او در حد طبیعی باشد ولی سر او کوچک باشد. میکروسفالی ممکن است به دلیل اختلالات ژنتیکی یا داشتن مادری که در دوران بارداری سوءمصرف مواد داشته یا در معرض برخی سموم شیمیایی بوده و یا به برخی بیماری‌ها مبتلا بوده است ایجاد شود. کرانیوسینوستوز یک بیماری است که در آن نقاط نرم ملاج قبل از رشد کامل مغز بسته می‌شود و باعث می‌شود که اندازه سر نوزاد کوچک‌تر از اندازه طبیعی آن شود. معمولاً برای درمان کرانیوسینوستوز باید روی سر عمل جراحی انجام شود تا مغز فضای برای رشد پیدا کند.
میکروسفالی شدید خطرناک‌تر است زیرا در صورت ابتلا به این بیماری سر کوچک خیلی کوچک‌تر از اندازه طبیعی می‌شد. میکروسفالی شدید به این دلیل ایجاد می‌شود که مغز کودک در دوران بارداری به درستی رشد نکرده است یا شروع رشد مغز طبیعی بوده ولی برخی نقاط آن در دوران بارداری دچار آسیب‌دیدگی شده است.
ماکروسفالی
ماکروسفالی یک اصطلاح پزشکی است که برای کودکانی که اندازه سر آنها بزرگ‌تر از حد طبیعی است به کار برده می‌شود. برخلاف میکروسفالی، نوزادان مبتلا به ماکروسفالی مغز بزرگ‌تری داشته و احتمالاً رشد ذهنی آنها طبیعی بوده است اما برخی شکل‌های ماکروسفالی ممکن است با عقب‌ماندگی ذهنی همراه باشد.
علل ابتلا به ناهنجاری‌های سر در کودکان
علل ابتلا به میکروسفالی
علل ابتلا به میکروسفالی در بیشتر کودکان هنوز ناشناخته است. برخی از کودکان به این دلیل دچار میکروسفالی می‌شوند که در ژن‌های آنها تغییراتی ایجاد شده است. علل دیگر ابتلا به میکروسفالی و میکروسفالی شدید می‌تواند شامل قرار گرفتن در معرض موارد زیر در دوران بارداری باشد:
- ابتلا به برخی عفونت‌های در دوران بارداری مانند سرخچه، توکسوپلاسموس یا سیتومگالوویروس
- سوءتغذیه شدید به معنای کمبود مواد غذایی یا نخوردن غذا به میزان کافی
- قرار گرفتن در معرض مواد مضر مانند برخی داروها یا سموم شیمیایی
- قطع خونرسانی به مغز جنین در دوران رشد جنینی
علل ابتلا به ماکروسفالی
ماکروسفالی یک بیماری مستقل محسوب نمی‌شود بلکه نشانه ابتلا به برخی بیماری‌ها است. ماکروسفالی خانوادگی خوش‌خیم یک بیماری ارثی است که اندازه سر کل اعضای خانواده به دلیل ابتلا به آن بزرگ‌تر از حد طبیعی است.
گاهی اوقات مشکل از مغز است مانند هیدروسفالی یا وجود مایع اضافی در مغز. این بیماری‌های زمینه‌ای باید تحت درمان قرار گیرند. توده فوق محوری خوش‌خیم یک بیماری است که در آن مقدار مایع در مغز کم است.
بیماری‌های دیگر که ممکن است باعث ابتلا به ماکروسفالی شوند عبارتند از:
- تومورهای مغزی
- خونریزی داخل جمجمه
- هماتوم یا ضایعات مزمن دیگر
- سندرم مورکیو
- سندرم هارلر
درمان اختلالات رشد سر در کودکان
درمان میکروسفالی
میکروسفالی یک بیماری مادام‌العمر است. این بیماری درمان مشخص یا استانداردی ندارد. از آنجا که میکروسفالی ممکن است طیفی از خفیف تا شدید را شامل شود، روش‌های درمان آن نیز طیف گسترده‌ای دارد. کودکان مبتلا به میکروسفالی خفیف غالباً غیر از کوچک بودن سایز سر خود مشکل دیگری ندارند. این کودکان باید به طور مرتب چکآپ شده تا وضعیت رشد آنها تحت نظارت باشد.
کودکان مبتلا به میکروسفالی شدیدتر باید تحت درمان قرار گیرند تا بیماری آنها تحت مدیریت قرار گیرد. مراکز رشد غالباً به کودکان مبتلا به میکروسفالی در اوایل عمر برای بهبود و بهینه‌سازی فیزیکی آنها و توانایی‌های هوشی آنها خدمات ارائه می‌دهند.
درمان ماکروسفالی
درمان ماکروسفالی به تشخیص بستگی دارد.
اگر در آزمایش‌ها مشکلی دیده نشود و اسکن‌های مغزی وضعیت عادی را نشان دهند، سر کودک باید تحت نظارت قرار گیرد. در فاز نظارت، والدین باید به موارد زیر توجه کنند:
- یک نقطه نرم برآمده
- استفراغ
- عدم تمایل به خوردن غذا
- حرکات غیرعادی در چشم‌ها
- خواب زیاد
- تحریک‌پذیری
اندازه‌گیری سر کودک
سر کودک به گونه‌ای رشد می‌کند که در سن دو سالگی که رشد ناگهانی و سریع کودک شروع می‌شود، فضای کافی برای مغز وجود داشته باشد. در واقع، مغز و سر در طول 2 سال اول عمر به 80 درصد اندازه پیش‌بینی شده خود می‌رسند.
چگونه اندازه سر کودک اندازه‌گیری می‌شود؟
اندازه سر کودک به وسیله یک متر ساده اندازه‌گیری می‌شود. متر را دور سر کودک که بزرگ‌ترین قطر را دارد یعنی درست بالای گوش قرار می‌دهند. این یک تست کاملاً بدون درد است که اطلاعات مهمی را نشان می‌دهد، بیشتر کودکان وقتی که بزرگ‌تر می‌شوند این کار را دوست ندارند و زمانی که یک غربیه آنها را لمس می‌کند دچار اضطراب می‌شوند.
اندازه سر کودکان و هوش
کودکانی که سر آنها بزرگ‌تر از همسالان آنها است احتمالاً نمره هوش آنها نیز بیشتر از کودکانی است که سر کوچک‌تر دارند. این ممکن است نشان‌دهنده آن باشد که مغز جلوتر از سن کودک رشد کرده و تأثیر زیادی در باهوش بودن کودک دارد.
آیا دور سر کودکان هم سن باید با همسالان او یکسان باشد؟
رشد دور سر کودک حین تولد متناسب با میزان دور سر پدر و مادر در یک طیف محدود می‌تواند متغیر باشد و باید متناسب با سن او و همچنین تکامل حرکتی و ذهنی او طبیعی باشد و با رشد سر همسالان او سنجیده نمی‌شود. رشد در سر کودک در یک اول ثابت می‌باشد. در واقع در سه ماهه اول حدود 6 سانتی‌متر سپس از 3 تا 12 ماهگی دور سر کودک حدود 6 سانتی‌متر رشد می‌کند.
آیا وقتی دور سر کودکان کوچک یا بزرگ بود، همواره غیرطبیعی است؟
رشد سر کودک باید متناسب با نمودار رشد دور سر او باشد. به علاوه بزرگ یا کوچک بودن دور سر کودک همیشه غیرطبیعی و نگران‌کننده نیست و در بعضی موارد به دلایل وراثتی باشد.
