14 تا 23 مرتبه دفع گاز معده در روز برای نوزادان و کودکان عادی است. زمانی که این باد به راحتی تخلیه نشود، غالباً باعث بروز درد، ناراحتی معده، نفخ و کرامپ معده میشود. کودکان به دلیل داشتن سیستم گوارشی ظریف بیشتر دچار ناراحتی میشوند و یاد میگیرند که چگونه به طور مؤثری باد را از دستگاه گوارش خود خارج کنند. با دانستن علل این عارضه میتوان علائم را کاهش داده و آن را درمان کرده و تسکین داد. اگر کودک درد داشت یا نفخ شدیدی دارد باید او را نزد پزشک برد زیرا این علامت ممکن است نشانه ابتلا به بیماریهای خطرناک و جدیتر باشد.
برخی نکات برای کاهش پیشگیری از باد و نفخ معده عبارتند از:
- مصرف غذاهای بادآور را قطع کنید
- مقدار زیادی آب، نوشیدنیهای بدون گاز و سوپ شفاف مصرف کنید
- مقدار هوایی که در هنگام غذا خوردن وارد بدن میشود را با آهسته غذا خوردن و خوب جویدن کاهش دهید
- از جویدن آدامس، مکیدن آب نباتهای سفت و سر کشیدن آب خودداری کنید
- بیشتر ورزش کنید
- فیبر باعث حفظ چیزهای در حال حرکت میشود
- در موارد اضطراری به دستشویی بروید، در مستراح خود را نگه ندارید
- از روشهای آرام بخشی مانند تنفس عمیق و تجسم استفاده کنید
- یک مجله با خود داشته باشید
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد بیماریهای کودکان و مشاوره درکلینیک تخصصی کودکان امید میتوانید با شماره ۰۲۱۸۸۸۹۸۴۴۰ و ۰۲۱۸۸۸۹۸۴۴۱ تماس بگیرید.
علل نفخ و گاز معده
گاز در دستگاه گوارش (شامل ریهها، معده، روده کوچک و روده بزرگ) از دو منبع ایجاد میشود:
- بلعیدن هوا
- تجزیه طبیعی غذاهای هضم نشده
بلعیدن هوا
اولین منبع شایع گاز معده دهان است. بلعیدن هوا (ایروفاژی) یک منبع اصلی هوا در معده است. افراد مقدار کمی از هوا در هنگام خوردن و آشامیدن یا در هنگام صحبت کردن در حین غذا خوردن وارد معده خود میکنند. به هر حال، خوردن و نوشیدن سریع باعث ورود مقدار بیشتری هوا میشود. غذا را تا آنجا که امکان دارد آهستهتر و با آرامش بیشتری بخورید (این کار برای کودکان دشوارتر است)، بهتر و بیشتر جویدن غذا به میزان زیادی از ورود هوا جلوگیری میکند. برای کودکان و خردسالان جلوگیری از جویدن آدامس و مکیدن آب نباتهای سفت نیز میتواند مؤثر باشد.
گریه نیز ممکن است نشاندهنده وجود هوای بیشتر در معده باشد. گریه کردن کودک عادی بوده و بخش مهمی از ارتباطات او است. کودک با گریه کردن نیازهای خود را نشان میدهد. گریه کودکان نوپا ممکن است نشاندهنده گرسنگی، تنهایی، گرم بودن، سرد بودن، ناراحت بودن یا نیاز به عوض کردن پوشک باشد. همچنین ممکن است گریه فقط یک عامل برای غلبه بر احساسات و هیجانات باشد. بسیاری از کودکان ممکن است بدون دلیل گریه کنند. به طور معمول گریه کردن باعث میشود که کودک هوای بیشتری وارد دستگاه گوارش خود کند. این حبابهای هوا در معده به دام افتاده و از طریق روده دفع میشوند. درد نفخ میتواند نتیجه مستقیم بلعیدن هوا در حین گریه کردن باشد.
دندان درآوردن غالباً باعث گریه میشود و بنابراین هوای بیشتری وارد معده کودک میشود. غالباً در هنگام دندان درآوردن، درد وجود داشته و بزاق بیشتری تولید میشد که حاوی آنزیمهایی است که باعث ناراحتی معده میشوند. همه اینها معمولاً باعث گریه بیشتر شده که میتواند باعث نفخ معده و تحریکپذیری بیشتر کودک شود و این چرخه همچنان ادامه مییابد.
علائم بلعیدن هوا در دستگاه گوارش فوقانی
- آروغ زدن و سکسکه کردن: هوای بلعیده شده که حاوی نیتروژن، اکسیژن و دی اکسید کربن است از طریق آروغ زدن و سکسکه کردن از معده خارج میشود. هوای بلعیده شده میتواند باعث سکسکه شود. سکسکه زمانی اتفاق میافتد که دیافراگم، یک عضله گنبدی شکل در زیر قفسه سینه، تحریک شود. تند خوردن و زیاد خوردن، سوزش معده یا گلو یا عصبانی شدن و هیجانزده بودن باعث تحریک دیافراگم میشود. معمولاً سکسکه فقط چند دقیقه ادامه پیدا میکند. در برخی موارد نادر و غیر معمول نیز ممکن است سکسکه چند روز یا چند هفته ادامه یابد که معمولاً نشانه ابتلا به بیماریهای دیگر است. اگر نوزاد در حین غذا خوردن دچار سکسکه شده یا آروغ بزند نشاندهنده این است که مقدار بیشتری هوا در هنگام غذا خوردن وارد معده او شده و دچار نفخ معده شده است.
- رفلاکس: انباشته شدن گاز در معده ممکن است فشاری را ایجاد کند که محتویات معده را به سمت عقب و به سمت مری بازگرداند که معمولاً به عنوان رفلاکس معده نامیده میشود. کودکان ممکن است در هر سنی دچار رفلاکس معده شوند، البته این در کودکانی که کمتر از یک سال دارند شایعتر است. رفلاکس معده میتواند بسیار دردناک باشد. غالباً رفلکس معده باعث ایجاد احساس سوزش در قفسه سینه یا معده میشود که در نتیجه آن کودک در هنگام شب که به صورت افقی خوابیده است را بیدار میکند. اگر نوازد چاق باشد، احتمال این که دچار رفلاکس معده شود بیشتر است زیرا دینامیک عضلات مری او تغییر پیدا میکند. رفلاکس معده ممکن است با خوردن برخی غذاها تحریک شود. برخی دلایل شایع آن که باعث رفلاکس معده میشوند عبارتند از خوردن غذاهای آماده چرب، غذاهای پر ادویه و تند، مرکبات، نعنا، شکلات، کافئین و خوردن غذای سنگین قبل از خوابیدن.
علائم نفخ معده ناشی از تجزیه غذاهای هضم نشده در دستگاه گوارش تحتانی
کربوهیدراتهای پیچیده (شکر، نشاسته و فیبر موجود در بسیاری از غذاها) و سلولوز ممکن است به دلیل کمبود آنزیمها یا عدم ترشح برخی آنزیمها در بدن انسان به طور طبعی در دستگاه گوارش فوقانی هضم نشوند. غذاهای هضم نشده از روده کوچک وارد روده بزرگ میشوند که باکتریهای طبیعی و مفید در آن باعث تجزیه غذاها شده و هیدروژن، دی اکسید کربن و در برخی افراد متان تولید میشود. عبور گازهایی مانند سولفید هیدروژن باعث ایجاد بوی بد میشود. مقدار این گازها به میزان زیادی به باکتریهایی که در روده بزرگ وجود دارند و غذاهایی که جذب دستگاه گوارش نشدهاند را قبل از رسیدن به روده کولون هضم یا تخمیر میکنند بستگی دارد. مقدار غذای هضم نشده که به شکل کربوهیدرات وارد روده بزرگ میشود به رژیم غذایی و نحوه عملکرد دستگاه گوارش بستگی دارد.
در حالی که تولید گاز به دلیل هضم مواد زاید یک امر طبیعی است اما ممکن است باعث نفخ و درد معده شود، بنابراین همه افراد ممکن است این علائم را نداشته باشند. ناراحتی به نحوه تولید گاز اضافی و میزان حساسیت فرد در تولید گاز در روده بزرگ بستگی دارد.
رژیم غذایی خود را تغییر دهید
تغییر در رژیم غذایی میتواند از تولید گاز معده جلوگیری کرده یا آن را کاهش دهد. بیشتر غذاهای که حاوی کربوهیدرات هستند باعث نفخ معده میشوند. نشاسته یک کربوهیدرات پیچیده است و هر چه کربوهیدراتهای مصرفی پیچیدهتر باشند باعث تولید گاز بیشتری میشوند. سیب زمینی، ذرت، گندم و بیشتر نشاستههای دیگر غالباً در روده بزرگ تجزیه میشوند و گاز زیادی تولید میکنند. در مقابل، چربیها و پروتئینها باعث تولید گاز کمتری میشوند (اگر چه ممکن است باعث تشدید بود بد گاز شوند). غذاهایی که معمولاً به عنوان غذاهای نفاخ یا بادآور شناخته میشوند در کودکان هم همان تأثیر را دراند که در بزرگسالان دارند. این اثر حتی ممکن است از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شود. قطع مصرف غذاهایی که باعث ایجاد گاز میشوند اثر زیادی دارد، البته میزان تولید گاز ناشی از خوردن برخی غذاها ممکن است در هر فرد متفاوت از دیگری باشد.
لیست برخی غذاهایی که باعث نفخ معده میشوند
سبزیجات و حبوبات
سبزیجات زیر به این دلیل در این لیست قرار میگیرند که حاوی رافینوز و / یا فروکتوز هستند: کنگر، مارچوبه، لوبیا، بروکلی، کلم پیچ، هویج، گل کلم، کرفس، خیار، عدس، پیاز، نخود، سیب زمینی، تربچه، فلفل سبز و شلغم. نکته: اگر شما میخواهید حبوبات را بپزید، آنها را یک شب در آب خیس داده و سپس آب آن را خالی کرده و آنها را در آب تازه بپزید. با این کار مقدار قند طبیعی در این حبوبات پس از فرایند خنکسازی کاهش یافته و از نفخ معده جلوگیری میکند.
میوهها
برخی میوهها که حاوی فروکتوز، سوربیتول و یا فیبر قابل حل هستند عبارتند از: سیب، زردآلو، موز، پرتقال، هلو، گلابی، آلو و کشمش
محصولات لبنی
این مواد حاوی لاکتوز (قند شیر) هستند. حتی اگر شما به عدم تحمل لاکتوز مبتلا نباشید، ممکن است خوردن محصولات لبنی باعث نفخ معده شما شود: شیر، پنیر، بستنی، غذاهای فراوری شده حاوی محصولات شیر (مانند بسیاری از نانها، غلات و سس سالاد). نکته: اگر شما به عدم تحمل لاکتوز مبتلا باشید، مکملهای آنزیم لاکتوز مانند دیری ایز و لاکتاید میتوانند را میتوان همراه با محصولات لبنی مصرف کرد تا به تجزیه لاکتوز موجود در این غذاها کمک کند.
برخی غلات کامل
برخی غلات کامل برای شما بسیار مفید هستند، برخی از آنها حاوی فیبر حلال و رافینوز هستند که میتواند باعث نفخ معده شود: جو، دانه کتان، سبوس جو و گندم
غذاهای میان وعده
برچسب “بدون قند” شیرینیها و آدامسها را برای اطمینان از این که حاوی سوربیتول نیستند بخوانید. مغزیجات و دانهها (مانند گل آفتابگردان و دانههای خشخاش) غالباً منابع خوبی برای فیبرهای حلال بوده و بنابراین ممکن است باعث نفخ معده شوند.
نوشیدنیها
برخی نوشیدنیها ممکن است حاوی فروکتوز، سوربیتول و کربوناسیون هستند که همه باعث نفخ معده میشوند. نوشابهها و نوشیدنیهای کربوهیدرات دار دیگر، نوشیدنیهای میوهای و آبمیوهها از این گروه هستند.
معرفی غذاهای جدید
دادن غذاهای جدید به کودکان باعث ایجاد تغییراتی میشود که کودکان پس از مدتی به آن عادت میکنند زیرا آنزیمها و پروبیوتیک های متفاوتی باید برای هضم و جذب این مواد غذایی تولید شوند. همزمان با رشد، کودکان ممکن است دوران سختی برای هضم غذاهای جدید داشته باشند. غذاهای جدید باید یکی یکی اضافه شوند، بهتر است بین دادن هر غذای جدید به کودک یک هفته زمان بدهید تا باعث ایجاد حساسیت یا آلرژی نشود.
پرخوری
هر وعده غذای کمتری خورده و تعداد وعدههای غذایی را افزایش دهید تا اثر رفلکس معده بر سیستم گوارش شما کاهش یابد. این رفلاکس باعث تحریک انقباضات کولون میشود. زمانی که ما زیاد غذا میخوریم یا غذاهای چرب میخوریم، اثر این رفلاکس افزایش مییابد و بنابراین بدون توجه به نوع غذای خورده شده، باعث ناراحتی معده میشود. پرخوری علاوه بر این که باعث تولید چربی میشود، در تولید آنزیمهای مفید برای هضم غذا نیز اختلال ایجاد میکند. بدون وجود آنزیمهای ضروری برای تجزیه مقادیر زیاد غذا، پروتئینهای جذب نشده، نشاستهها و چربیهای جذب نشده در روده جمع شده و سمومی را در جریان خون ترشح میکنند. اساساً پرخوری بر توانایی بدن در فراوری مواد غذایی و دفع مواد زاید تأثیر میگذارد.
اگر شما در معرض استرسهای هیجانی و عاطفی قرار بگیرید ممکن است دچار پرخوری شوید، به الگوها توجه کرده و روشهای آرام شدن را بیاموزید زیرا میتواند به تسکین سیستم گوارشی شما کمک کند.
اهمیت مایعات و فیبرها
مایعات
بدن برای داشتن عملکردی خوب باید به خوبی آبرسانی شود. در صورتی که مقدار کافی آب و مایعات به بدن برسد، دستگاه گوارش روانتر و بهتر کار میکند. آب، چایهای گیاهی و سوپهای شفاف بهترین گزینهها هستند زیرا مایع وارد کولون شده و حجم مدفوع را افزایش میدهد و حرکات روده نرمتر و آسانتر میشود. نوشیدنیهای حاوی کافئین مانند بسیاری از نوشیدنیهای غیرالکلی اثرات دیهیدراسیون دارند. نوشیدنیهای گازدار مانند نوشابهها هوای زیادی وارد سیستم گوارش میکنند و باعث نفخ معده و شکم درد میشوند. خالصسازی نوشابه با ریختن آن در لیوان میتواند باعث از بین رفتن قسمتی از گاز قبل از نوشیدن آن شود. نوشیدن از شیر آب و سر کشیدن مایعات نیز باعث وارد شدن هوای اضافی و گاز به سیستم گوارش و ایجاد نفخ معده میشود.
فیبر
فیبر یک ماده مهم در رژیم غذایی است. فیبرها دستگاه گوارش را تمیز کرده و باعث حرکت روانان میشوند و از بروز یبوست جلوگیری میکنند. مصرف فیبر مزایای زیاد دیگری نیز دارد. این ماده برای حفظ آب بدن ضروری است و باعث بهبود عملکرد سیستم گوارش میشود.
عصبانیت
تحریک بیش از حد و استرس نیز ممکن است باعث نفخ معده شود. درست مانند بسیاری از بزرگسالان، وضعیتهای استرسزا باعث اختلال در سیستم گوارش میشود بنابراین کودکان نیز از محیط پیرامون خود تأثیر میگیرند. کودکان حساس غالباً نفخ معده بیشتری دارند و شب دیرتر و با دشواری به خواب میروند. به طور عمومی، فعالیت بیشتر (مهدکودک/ مدرسه، کار، ملاقات کنندهها، تلویزیون، تلفن و…) در روز کودک احتمال نفخ معده در بعداز ظهر و شب را در کودک افزایش میدهد.
چه موقع باید اقدامات پزشکی انجام داد؟
هر موقع که علائم را مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است نشاندهنده ابتلا به بیماریهای خطرناکتر از نفخ ساده معده و شکم درد باشد. اگر درد شدید است و باعث شده که کودک بیش از 20 دقیقه گریه کند و شما هم قادر به آرام کردن او نیستید بلافاصله به متخصص اطفال مراجعه کنید.
درمان
در حالی که بزرگترها بیشتر از سر درد مینالند، کودکان غالباً دل درد دارند. این روزها شکم درد ممکن است در بین کودکان بسیار شایع باشد اما دیگر لازم نیست. یک محل جدید برای شروع، به خصوص برای کودکان، به کارگیری روشهای درمانی خانگی و استفاده از مکملها برای تقویت توانایی کودک برای بهبودی خود است. درمانهایی مانند تنفس عمیق، تجسم و حتی هیپنوتیزم و تجربیات قدیمی خوب همه روشهای اثبات شده و مفید هستند.
هومئوپاتی
برای بسیاری از والدین، داروهای هومئوپاتی اولین انتخاب برای درمان کودکان است زیرا بیخطر بده و عوارض جانبی بسیار کمی دارد. داروهای هومئوپاتی بر اساس روشهای تولید خوب مشابه با داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک ساخته میشوند. به هر حال، برخلاف داروها، هومئوپاتی معمولاً از مواد طبیعی ساخته میشوند و بیخطر بودن بسیاری از آنها در 200 سال گذشته یا از قبل از آن اثبات شده است و در HPUS آمریکا ثبت شده است.
مکملهای پروبیوتیک برای نوزادان
هضم، جذب، دفع و واکنشهای ایمنی صحیح همگی به تعادل فلور باکتریایی در رودهها بستگی دارند. پروبیوتیک ها حاوی مواد باکتریدوست بوده که در دستگاه گوارش زندگی کرده و به بهبود گوارش و کاهش نفخ معده کمک میکنند. لاکتوباسیلیوس اسیدوفیلوس فلور رودهای را در رودهها تأمین کرده که به راحتتر شدن هضم کمک میکند. مادری که به نوزاد شیر میدهد باید دو مرتبه در روز نصف قاشق چایخوری مصرف کند. نوزادی که شیر خشک مصرف میکند باید یکهشتم قاشق چایخوری پودر اسیدوفیلوس در شیر خشک او حل شده و دو مرتبه در روز بخورد. اسیدوفیلوس به صورت پودر یا قرص جویدنی موجود بوده و در داروخانهها به فروش میرسد. این مواد باید مطابق دستورالعمل برای هر سن مصرف شوند. بسیاری از اسانسها و انواع ماستها و کفیرها حاوی میکروبهای فعال امروزه وجود دارد که میتوان به بیشتر کودکان داد. اسیدوفیلوس میتواند به رشد بیش از حد مخمرها کمک کرده و به گاز تولید شده در رژیمهای غذایی شیرین کمک کند. اسیدوفیلوس همچنین برای افرادی که مبتلا به عدم تحمل لاکتوز هستند مفید است، این بیماری باعث نفخ معده مزمن میشود.
مکملهای پروبیوتیک برای کودکان
هر کسی که یک دوره آنتی بیوتیک قوی مصرف کند ممکن است دچار مشکلات گوارشی شود زیرا این داروها کار خود را انجام داده و باعث آسیب میشوند. با مصرف این داروها؛ علاوه بر باکتریهایی که باعث ایجاد عفونت شدهاند از بین میروند بلکه باکتریهای مفید هم که به هضم غذا کمک میکنند نیز با مصرف داروهای آنتی بیوتیک از بین میروند. در نتیجه این برای بیماران بسیار ناراحتکننده است و آنتیبیوتیکهای قویتر که به مدتی طولانیتر مصرف میشوند بر دستگاه گوارش تأثیر میگذارند.
آنزیمها
آنزیمها به بدن در هضم غذاهای پروتئینی نفاخ کمک میکنند. در گذشته، رژیم غذایی آمریکاییها حاوی مقادیر زیادی میوه خام بوده که به بازیابی سیستم گوارش به وسیله آنزیمها کمک میکرد. امروزه، بیشتر میوهها پخته شده یا به میزان زیادی فراوری شدهاند و در نتیجه آنزیمهای آنها از بین رفته است. به مرور زمان، این میتواند باعث ابتلا به برخی بیماریها شود. غذاهای آنزیم دار مانند یک یا دو برش آناناس یا پاپایا میتوانند مفید واقع شوند. این میوهها فرایندهای گوارش و هضم را تسریع کرده و بهبود میبخشند. زمان هضم نسبتاً سریع باعث کاهش احتمال ایجاد نفخ معده و شکم درد میشود.
ورزش کردن
انجام ورزشهای سبک مانند پیادهروی، پیادهروی سریع، رقص و یوگا به کاهش نفخ معده کمک میکنند؛ بنابراین کودکان را به حرکت وادار کنید زیرا این یک اقتضای طبیعی است! این کار برای سلامت عمومی آنها نیز خوب است.
ماساژ
بسیاری از مادران دریافتهاند که ماساژ ملایم شکم غالباً گازهای مقاوم در دام افتاده را از روده خارج میکند.
رهایی از استرسهای هیجانی
با توجه به مسیرهای پیچیده اتصال مغز و روده، آموزش غلبه بر استرس برای کودکان بسیار مهم است. مفید بودن به کارگیری نکات زیر در مطالعات مختلف اثبات شده است:
- یادگیری روشهای تنفس عمیق برای کودکان آسان است و آنها را آرام کرده و متوجه زمان حال میکند. این کار را میتوان تقریباً در هر زمانی و در هر مکانی انجام داد. سعی کنید تمرینات ساده نفس کشیدن عمیق را انجام داده تا بدن شما آرام شده و واکنشهای بدن نسبت به استرس کاهش یابد.
- تجسم، یک روش ریلکسیشن ساده، سریع و راحت است. تجسم یک فعالیت لذتبخش آرامشدهنده میتواند یک ابزار قدرتمند برای کاهش اضطراب و واکنشهای بدن به استرس باشد.