تاثیر سوء تغذیه در کودکان بر افت هوش،تمرکز شناخت و ایجاد کم خونی

سوء تغذیه کودک یکی از بزرگترین علل مرگ و میر کودکان زیر پنج سال است زیرا این کودکان حساسیت بیشتری نسبت به عفونت داشته و سرعت بهبودی از بیماری در آنها آهسته است. کودکانی که از قد مطلوبی برخوردار نیستند یا در طول دوران کودکی خود به طور پیوسته در معرض کاهش وزن قرار دارند در دراز مدت به شیوه­های مختلف تحت تاثیر قرار می­گیرند. این دسته از کودکان در بزرگسالی از قد مطلوبی برخوردار نخواهند شد (بنابراین ممکن است دارای ظرفیت­های کمتری برای کار کردن باشند)، مغز آنها تحت تاثیر قرار گرفته (منجر به کاهش IQ می­شود) و احتما ابتلا به عفونت در آنان بیشتر است ( عفونت کودکان زیادی را در طول­ سال­های اولیه زندگیشان می­کشد).

سوء تغذیه کودک بر روی پیشرفت تحصیلی تاثیر می­گذارد. میزان اختلالات شناختی به طور مستقیم با شدت کم خونی فقر آهن و کوتاه قدی تغذیه­ای آن ارتباط دارد. مطالعات نشان می­دهد که کودکان کوتاه قد تغذیه­ای در دو سال اول زندگی در آزمون شناختی دارای نمرات پایین، تاخیر در ثبت نام ، غیبت بیشتر و مردودی بیشتر در مقایسه با کودکان سالم هستند.

کمبود ویتامین A  موجب کاهش ایمنی بدن، افزایش بروز و میزان شدت بیماری­های عفونی و نهایتا سبب افزایش غیبت در مدرسه می­شود.

سوء تغذیه کودک بر تولید اقتصادی تاثیرگذار است. اختلال ذهنی ناشی از کمبود ید دائمی است و به طور مستقیم با کاهش بهره­وری ارتباط دارد.  زیان ناشی ز کاهش رشد کودک به عنوان 1.38 درصد  کاهش بهره­وری به ازای هر 1درصد کاهش قد تخمین زده شده است  این در حالیست که 1 درصد کاهش بهره­وری به ازای هر 1 درصد کاهش وضعیت آهن برآورد شده است.

گرسنگی و سوء تغذیه چیست؟

  همه­ی افراد گرسنگی را حس می­کنند. گرسنگی سیگنال بدن است که اعلام نیاز به غذا  می­کند. به محض اینکه غذای کافی برای برآورده ساختن نیازهای بدن خوردیم ، احساس گرسنگی رفع می­شود تا زمانی که معده هایمان دوباره خالی شوند.

هرچند که غالبا سوء تغذیه و گرسنگی با هم می­آیند اما این دو باهم فرق دارند. افرادی که به طور مزمن سوء تغذیه دارند مواد مغذی مورد نیاز برای سلامت و توسعه مناسب دریافت نمی­کنند.

ممکن است که فردی برای مدتی طولانی یا کوتاه دچار سوء تغذیه شود و این شرایط ممکن است در وی خفیف یا شدید باشد. احتمال بیمار شدن افراد مبتلا به سوء تغذیه بیشتر است و در موارد شدید حتی ممکن است جان خود را از دست بدهند. گرسنگی و سوء تغذیه مزمن می­تواند باعث بروز مشکلات سلامتی قابل توجهی شود. افرادی که همیشه گرسنه هستند، به احتمال زیاد کم وزن خواهند بود و این کم وزنی را به وضح می­توان از مقایسه وی با فردی عادی و هم اندازه مشاهده کرد. در صورتی که کودک دچار سوء­تغذیه شود ممکن است که میزان رشد وی نیز کم باشد و باعث کوتاه قدی بیش از حد می­شود.

دلایل گرسنگی و سوء­تغذیه

افرادی که به غذای کافی دسترسی ندارند اغلب گرسنگی را تجربه می­کنند و این گرسنگی در دراز مدت می­تواند به سوء تغذیه منجر شود. اما ممکن است کسی به دلایل گوناگونی دچار سوء تغذیه شود. حتی افرادی که به مقدار زیادی غذا می­خورند درصورتی که از غذاهای حاوی مواد مغذی مناسب، ویتامین­ها و مواد معدنی مصرف نکنند نیز ممكن است دچار سوء تغذیه شوند.
برخی از عارضه­ها و بیماری­ها باعث عدم هضم یا جذب صیح مواد غذایی می­شوند. بعنوان مثال:

• فرد مبتلا به بیماری سلیاک  دارای مشکلات روده ای است که توسط یک پروتئین به نام گلوتن ایجاد می­شود که در گندم، چاودار و جو یافت می­شود.
• کودکان مبتلا به فیبروز­­ کیستی مشکل مربوط به جذب مواد مغذی را دارند زیرا این بیماری بر لوزالمعده ،اندام تولید کننده­ی آنزیم­های لازم برای هضم غذا تاثیر می­گذارد.

فردی که به اندازه کافی از یک ماده مغذی خاص تغذیه نمی­کند، کمبود تغذیه، نوعی سوء تغذیه (گرچه لزوما این بدان معنی نیست که فرد به طور جدی بیمار خواهد شد) دارد. شايع­ترين کمبود تغذيه در جهان کمبود و فقرآهن است که منجر به کم­خونی می­شود.

چه کسانی در خطر ابتلا به سوء­تغذیه قرار دارند؟

در سراسر جهان، افرادی که فقیر هستند و یا در مناطق فقیر زندگی می­کنند، در معرض بیشترین خطر برای دچار شدن به گرسنگی و سوء تغذیه هستند. در کشورهای فقیر، جنگ و بلایای طبیعی همانند خشکسالی و زمین لرزه نیز می­توانند از طریق از هم گسستن چرخه تولید و توزیع غذای طبیعی در بروز گرسنگی و سوء تغذیه نقش داشته باشند.

بعضی از تولیدکنندگان مواد­ غذایی برخی از مواد غذایی رایج را به کمک ویتامین­ها و مواد معدنی تقویت می­کنند تا از کمبود مواد غذایی خاص جلوگیری کنند. به عنوان مثال، اضافه کردن ید به نمک باعث می­شود تا از برخی مشکلات غده تیروئید (مانند گواتر) جلوگیری شود. افزودن اسید فولیک به مواد غذایی می­تواند به جلوگیری از نقایص خاصی از تولد کمک کند. اضافه کردن آهن  به جلوگیری از کم خونی فقر آهن کمک می­کند.

هر چند نوزادان، کودکان و نوجوانان بیشتر از سوء­تغذیه رنج می­برند اما سوء­تغذیه  می­تواند بر روی افراد در هر رده­ی سنی تاثیر بگذارد زیرا بسیاری از مواد مغذی برای رشد و پیشرفت طبیعی ضروری است. ممکن است افراد سالمند نیز به سوء تغذیه دچار شوند زیرا پیری، بیماری و عوامل دیگر می­توانند به کم­اشتهایی منجر شوند، از این رو ممکن است به اندازه کافی غذا مصرف نکنند.

کودکان و نوجوانانی که رژیم­های خاص غذایی – مانند گیاهخواران – دارند نیازمند مصرف مواد غذایی متعادل و انواع غذاها جهت دریافت مواد مغذی مناسب هستند. برای مثال، گیاهخواران و کسانی که فرآورده­های حیوانی مصرف نمی­کنند باید از دریافت پروتئین و ویتامین­هایی مانند B12 به اندازه اطمینان حاصل کنند.

علائم و عوارض سوء­تغذیه

سوء­تغذیه هم بر جسم و هم بر هوش تاثیر می­گذارد. هرچه شدت سوء­تغذیه در فرد بیشتر باشد، به عبارتی هرچه مواد مغذی در بدن کمتر باشد، احتمال دچار شکل شدن در وی نیز بیشتر می­شود.

علائم و نشانه­های سوء­تغذیه بستگی به نوع کمبود تغذیه در فرد دارد. برخی از علائم این بیماری عبارتند از:

• خستگی و کم انرژی بودن
• سرگیجه
• عملکرد ایمنی ضعیف (که باعث صدمه دیدن توانایی بدن در برابر عفونت­ها می­شود)
• پوست خشک و زبر
• تورم و خونریزی لثه
• پوسیدگی دندان
• واکنش کند و عدم تمرکز
• لاغری (کم وزنی)
• رشد ضعیف
• ضعف عضلانی
• شکم باکرده (نفخ شکم)
• پوکی استخوان یا شکننده بودن استخوان­ها که به راحتی می­شکنند
• مشکلات مربوط به عملکرد اندام­ها
• مشکلات یادگیری

در صورتی که زن باردار دچار سوء­تغذیه شود ممکن است نوزاد او به هنگام تولد وزن کمی داشته باشد و احتمال زنده ماندن وی اندک است.

کمبود ویتامین A ناشی از سوء­تغذیه عمده­ترین علت کوری قابل پیشگیری در جهان در حال توسعه است. در کودکانی که از کمبود شدید ویتامین A رنج می­برند احتمال بیمار شدن یا تلف شدن در اثر عفونت­هایی همچون اسهال یا سرخک زیاد است.

کمبود ید باعث عقب افتادگی ذهنی و رشد تاخیر می­شود. کمبود آهن در دوران نوزادی می­تواند باعث تاخیر در پیشرفت شود و در کودکان نیز سبب کم شدن فعالیت و تمرکز می­شود. نوجوانانی که سوء­تغذیه دارند اغلب در همگام شدن با مدرسه مشکلاتی دارند.

مداوای کودکان مبتلا به سوء­تغذیه

خوشبختانه بسیاری از عوارض مضر ناشی از سوء­تغذیه را می­توان درمان کرد مخصوصا اگر کودک سوء­تغذیه ملایم یا اندک داشته باشد.

در صورتی که فکر می­کنید کودک شما به اندازه کافی مواد مغذی مناسب دریافت نمی­کند حتما به پزشک مراجعه کنید. احتمالا درچنین شرایطی پزشک کودک شما را معاینه جسمانی کرده و سوالهایی راجع به نوع و مقدار غذایی که کودک می­خورد از شما بپرسد. همچنین احتمالا پزشک:

• قد، وزن و شاخص توده بدنی (BMI) را اندازه بگیرد تا ببیند که آیا در محدوده­ی سلامت کودکان هم­سن و سال خود هست یا نه.
• شرایط زیرساختاری که می­تواند موجب سوء­تغذیه شود را بررسی می­کند.
• درخواست دادن آزمایش خون از بیمار می­کند تا کمبودهای تغذیه­ای را بررسی کند.
• درخواست دادن آزمایش­های اضافی بر مبنای سابقه پزشکی و معاینه جسمانی کودک می­کند.

درمان سوء­تغذیه به علت آن وابسته است. شاید پزشک یا متخصص تغذیه توصیه کند که تغییرات خاصی در نوع و مقدار غذایی که کودک شما می­خورد ایجاد کرده و مکمل­های غذایی از قبیل ویتامین­ها و موادمعدنی را تجویز کند.

در صورتی که مشکلاتی وجود دارد که مسبب سوءتغذیه هستند، پزشک به شما در یافتن راه­هایی کمک می­کند تا از دریافت مواد مغذی ضروری توسط کودک شما اطمینان حاصل کنید.

آیا کسانی که در مورد غذا سختگیر هستند به سوءتغذیه دچار می­شوند؟

والدین اغلب نگران این هستند که کودکان­ آنها که ظاهرا زیاد ساندویچ می­خورند یا از سبزیجات استفاده نیم­کنند ممکن است به اندازه کافی موادمغذی برای سالم بودن دریافت نکنند. تعداد کمی از بچه­ها در کشورهای توسعه یافته دچار سوء تغذیه شدید مانند کشورهای جهان سوم می­شوند. حتی سختگیران غذایی نیز غالبا کالری و مواد مغذی زیادی دریافت می کنند.

 بهترین راه برای والدین جهت اطمینان از اینکه کودکان آنها تغذیه درست دارند این است که  انواع مختلفی از  غذاهای سالم را برای آنها فراهم کرده و خوردن تنقلات ناسالم را محدود کنند. اگر نگران این هستید که سطح انرژی فرزندتان عقب افتاده است یا اینکه او از رشد طبیعی برخوردار نیست نگرانی خود را با پزشک در میان بگذارید.

سوالهای رایجی که اغلب می­پرسند

سوء­تغذیه حاد شدید (SAM) چیست؟

 SAM Ans. اصطلاح برای شرایطی است که برای توصیف کاهش مصرف کنونی یا اخیر مصرف غذا به کار می­رود که باعث تلف شدن (کاهش عضله) یا ورم یا خیز می­شود. هدر­­­­ رفتن می­تواند
زمانی اتفاق بیافتد که کودک نتواند به وزن مناسب برسد و یا به دلیل بیماری، شیوه های تغذیه نامناسب، عدم بهداشت و مسائل بهداشتی، و یا دلایل دیگر، وزن از دست دهد.

SAM بر رشد و توسعه کودک تأثیر می گذارد؟

 Ans سوء تغذیه شدید حاد یک مشکل جدی بری سلامت است که مانع رشد فیزیکی و پیشرفت شناختی می شود. در کودکان مبتلا به SAM ایمنی بدن کاهش یافته و سیستم متابولیک از بین می­رود که باعث ضعیف شدن بدن شده و آنها را در صورت عدم درمان در معرض بیماری­های شایع مثل اسهال و پنومونی و یا حتی مرگ قرار می­دهد.

چگونه می توان SAM را مدیریت کرد؟

  انس (Ans) رویکردی است که سیستم سلامت عمومی را با ابتکارات سطح جامعه انجام شده توسط کارکنان بهداشت ادغام می­کند و می­تواند راهکاری  موثر و چاره­ساز در تشخیص و درمان موارد SAM باشد. مراقبت از سطح جامعه نه تنها به تعداد زیادی از بیماران متکی است بلکه بر این اعتقاد است که با تشخیص زود هنگام می­توان زندگی افراد بیشتری را نجات داد.