التهابی که باعث بروز مننژیت می‌شود معمولاً در نتیجه‌ی عفونت باکتریایی یا یک عفونت ویروسی می‌باشد. اگر چه این التهاب همچنین می‌تواند از بیماری‌های جدی‌تری از جمله سرطان، واکنش نسبت به دارو، بیماری‌های دستگاه ایمنی بدن یا از عوامل عفونی دیگری مانند قارچ (مننژیت کریپتوکوکوسی) یا انگل‌ها ناشی شود. مننژیت معمولاً باعث بروز تب، سستی (لتارژی) و وضعیت روانی زوال یافته (مشکل در فکر کردن) می‌شود، اما مشاهده و تشخیص این علائم در کودکان و نوزادان اغلب دشوار است. اگر عفونت یا التهاب به وجود آمده تا پشت غشای مغز یا طناب نخاعی پیشرفت کند، این مرحله‌ی پیشرفته را انسفالیت مغزی (التهاب مغزی) می‌نامند. بیشترین زمان وقوع مننژیت بین زمان بدو تولد و سن دو سالگی می‌باشد و بیشترین خطر آن فوراً بعد از تولد و در سن 8-3 ماهگی وجود خواهد داشت. قرار گرفتن زیاد در معرض عفونت‌ها و مشکلات زمینه‌ای سیستم ایمنی در زمان تولد ریسک ابتلای به مننژیت را در نوزاد افزایش خواهد داد.
[alert type=”custom” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left” color=”#000000″ background_color=”#83d5ed”]
مننژیت نامی است که برای توصیف وجود یک التهاب در غشای احاطه کننده‌ی مغز یا طناب نخاعی استفاده می‌شود. مننژیت، خصوصاً مننژیت باکتریایی، یک بیماری است که ممکن است جان بیمار را به خطر بیاندازد و می‌تواند به سرعت پیشرفت کند و موجب وارد آمدن یک آسیب دائمی به مغز، مشکلات عصبی و حتی مرگ شود. اگر نگران مبتلا بودن کودک یا نوزادتان به مننژیت هستید، ارزیابی و معاینات فوری پزشکی بر روی او بسیار ضروری می‌باشد. مننژیت یک بیماری است که به تشخیص دقیق و درمان فوری و تهاجمی نیاز دارد، خصوصاً اگر از نوع باکتریایی باشد. یک متخصص کودکان می‌بایست آزمایش‌های خاصی را برای بررسی نوع مننژیت (معمولاً باکتریایی یا ویروسی) انجام دهد. مننژیت را نمی‌توان پشت تلفن یا بر اساس توصیف والدین از شرایط کودک از طریق تلفن تشخیص داد. مشاورین و متخصصان ما در کلینیک تخصصی کودکان امید آماده پاسخگویی به کلیه‌ی سؤالات شما در این زمینه هستند. به منظور مشاوره، رزرو نوبت و کسب اطلاعات بیشتر با شماره‌های 02188898440 و 02188898441 تماس بگیرید.
[/alert]
علل
اکثر موارد ابتلا به بیماری مننژیت در کودکان و نوزادان به خاطر وجود باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. شدیدترین نوع مننژیت در کودکان ناشی از باکتری‌ها می‌باشند، مننژیت‌های ناشی از عوامل ویروسی شایع هستند اما معمولاً شدت کمتری دارند و به جز در مواردی بسیار نادر از ابتلا به ویروس هاری، تقریباً هیچ وقت مرگبار نیستند. اگر چه، هم نوع ویروسی و هم نوع باکتریایی این بیماری مسری هستند. مننژیت معمولاً به خاطر عوارض ناشی از یک عفونت در جریان خون رخ می‌دهد. یک سد یا دیواره (سد خونی مغزی (BBB) نامیده می‌شود) معمولاً از مغز در برابر آلوده شدن با خون محافظت می‌کند. گاهی اوقات عفونت‌ها مستقیماً این توانایی حفاظتی سد خونی مغزی را کاهش می‌دهند، گاهی دیگر عفونت‌های موادی آزاد می‌کنند که سبب کاهش این توانایی می‌شوند. هرگاه سد خونی مغز دچار رخنه‌ای شود، زنجیره‌ای از واکنش‌ها ممکن است بروز کند. عوامل یا ارگانیسم‌های عفونی می‌توانند به مایع محاطی مغز هجوم بیاورند. بدن از طریق افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون (معمولاً واکنش کمکی سیستم ایمنی) به مبارزه علیه عفونت می‌پردازد، اما این کار می‌تواند منجر به افزایش التهاب گردد. با افزایش التهاب، بافت مغز شروع به متورم شدن می‌کند و به خاطر فشار مازادی که روی رگ‌های خونی وارد می‌شود، جریان خون به نواحی حیاتی مغز کاهش پیدا می‌کند. مننژیت در کودکان همچنین می‌تواند از گسترش مستقیم عفونت شدید در نزدیک مغز بیمار رخ دهد، مانند عفونت گوش (عفونت گوش میانی) یا عفونت سینوسی (سینوزیت). یک عفونت همچنین می‌تواند در هر زمانی، بعد از وارد آمدن یک ضربه‌ی مستقیم به سر یا بعد از هر نوع جراحی مغز ایجاد شود. معمولاً مننژیت و عفونت‌هایی که مشکلات بیشتری را در پی دارند، ناشی از عفونت‌های باکتریایی هستند.
علائم مننژیت
علائم احتمالی که در کودکان و نوزادان مبتلابه مننژیت (مننژیت باکتریایی) مشاهده می‌شوند عبارت‌اند از:
علائم مننژیت در نوزادان کمتر از سن 3 ماهه:
- کاهش مصرف مایعات و بی‌اشتهایی
- استفراغ
- لتارژی (بی‌حالی)
- راش پوستی
- گرفتگی گردن
- افزایش کج خلقی
- افزایش بی‌حالی
- تب
- برآمده شدن ملاج (قسمت نرم در بالای سر)
- حالات تشنجی
- هیپوترمی (پایین آمدن دمای بدن)
- شوک
- هیپوتونی (سستی عضلات دست و پا)
- هیپوگلیسمیا (کاهش قند خون)
- یرقان (زردی پوست)
علائم مننژیت در کودکان بالاتر از سن یک ساله:
- حالت تهوع و استفراغ
- سر درد
- حساسیت زیاد نسبت به نور
- تب
- تغییر وضعیت روانی (به نظر گیج یا عجیب و غریب می‌آید.)
- لتارژی (بی‌حالی)
- حالت تشنج
- کما
- گرفتگی گردن یا گردن درد
- هنگام خم کردن گردن به سمت جلو، زانوها به‌طور خودکار به سمت بدن بالا می‌آید یا درد در پاها هنگام خم شدن (نشانه‌ی برودژینسکی ( Brudzinski) نامیده می‌شود.)
- ناتوانی در صاف نگه داشتن پاها بعد از آنکه باسن در زاویه 90 درجه خم شده باشد (علامت کرینگ نامیده می‌شود.)
- راش پوستی
علائم مننژیت ویروسی در اکثر موارد به علائم آنفولانزا شباهت دارد (تب، دردهای عضلانی، سرفه، سردرد اما برخی ممکن است یک یا چند مورد از علائم فوق‌الذکر برای مننژیت باکتریایی در کودکان را نیز داشته باشند)، اما علائم آن معمولاً بسیار خفیف‌تر هستند.
تشخیص
به محض ورود به اورژانس، دمای کودک، فشارخون، میزان تنفس، ضربان قلب و اکسیژن موجود در خون چک می‌شوند. بعد از معاینه‌ی سریع مجرای تنفسی، تنفس و جریان خون کودک، پزشک کاملاً کودک را معاینه می‌کند تا منبع کانونی عفونت را بیاید و هرگونه تغییر در وضعیت روانی را ارزیابی می‌کند و ممکن است وجود مننژیت در کودکان را تشخیص دهد. اگر پزشک به ابتلای به مننژیت مشکوک باشد، به چند آزمایش و روش برای تشخیص دقیق آن نیاز دارد. اگر چه قبل از انجام آزمایش‌ها، اغلب درمان فوری انتی بیوتیک به روش تزریق وریدی (IV) آغاز می‌شود. در برخی از کودکان، احتمال تشخیص بیماری پنجم (تب، علائم سرماخوردگی و بعد راش پوستی خصوصا در صورت) یا عفونت‌های ویروسی دیگر بیشتر خواهد بود و کودک معمولاً به انجام آزمایش‌های زیر نیازی نخواهد داشت:
- پونکسیون کمری یا نوار ستون فقرات، یک روش ضروری ست که در آن مایع مغزی نخاعی از کودک گرفته می‌شود و سپس در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌شود. مایع مغزی نخاعی مایع احاطه کننده‌ی اطراف مغز و طناب نخاعی است که عفونت بیماری مننژیت در آنجا رخ می‌دهد.
- گاهی در صورتی که پزشک به مشکل دیگری مشکوک باشد، یک سی تی اسکن از مغز قبل از انجام پونکسیون کمری گرفت می‌شود؛ اکثر پزشکان، در صورتی که مننژیت در کودکان ناشی از باکتری بیشتر به خاطر احتمال افت سریع شرایط بیمار مشکوک باشد، قبل از پونکسیون کمری، به درمان آنتی‌بیوتیک برای کودک می‌پردازند.
- برای دادن خون و مایعات به بیمار، یک تزریق وریدی ممکن است شروع شود. این کار به پیشگیری از کم آب شدن بدن و حفظ فشار خون در سطحی مناسب کمک می‌کند.
- برای تشخیص وجود عفونت در سیستم مجاری ادراری کودک، ممکن است از او آزمایش ادرار نیز گرفته شود.
- برای مشاهده‌ی علائم عفونت در ریه‌های کودک، ممکن است یک عکس‌برداری رادیولوژی از سینه‌ی او گرفته شود.
در صورت مشاهده‌ی هر یک از موارد زیر و یا شک به آن‌ها، یک سی تی اسکن لازم می‌باشد:
- آسیب
- بالا رفتن فشار خون
- مشکلات عصبی
- نداشتن تب
- آبسه‌ی مغزی
- تومور
درمان مننژیت
درمان اولیه
از آنجایی که مننژیت در نوزادان و کودکان ممکن است یک عفونت مرگبار باشد، قبل از شروع همه‌ی آزمایش‌ها و قبل از به دست آوردن نتایج، درمان مننژیت در کودکان را (آنتی‌بیوتیک به روش تزریق وریدی IV) آغاز می‌کنند:
- اگر هرگونه توقف و مشکلی در تنفس وجود داشته باشد، ممکن است به یک لوله تنفسی برای تأمین اکسیژن و کمک به تنفس کودک نیاز باشد.
- یک نمایشگر ضربان قلب و تنفس به کودک متصل می‌شود تا علائم حیاطی کودک را (میزان تنفس، سطح اکسیژن، ضربان قلب و ریتم آن) به دقت کنترل کند.
- یک تزریق وریدی IV برای تأمین مایعات و جبران هرگونه کم آبی انجام می‌شود. تزریق وریدی IV همچنین به حفظ فشارخون و جریان مناسب خون کمک می‌کند.
- برای گرفتن نمونه‌ی ادرار و کمک به اندازه‌گیری دقیق میزان آب بدن بیمار، یک سوند به او وصل می‌شود.
- کودکی که مننژیت باکتریایی دارد و یا مشکوک به آن است در بیمارستان پذیرش می‌شود. نوع کنترل، مانند بخش مراقبت ویژه‌ی اطفال، توسط پزشک در بخش اورژانس و پزشکانی که از کودک در بیمارستان مراقبت می‌کنند، تعیین می‌شود.
- کودکی که مبتلابه مننژیت ویروسی است و در حال بهبودی از آن می‌باشد ممکن است برای درمان‌های محافظتی، به خانه برگردانده شود. درمان محافظتی شامل تأمین مایعات برای جلوگیری از کم آب شدن بدن و دادن استامینوفن (تایلنول) یا ایبوپروفن (موترین) برای درد و تب می‌باشد. اگر کودک به خانه فرستاده شود، پزشک باید کودک را در طی 24 ساعت چک کند تا مطمئن شود که وضعیت او بهتر شده است.
داروها
- آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است در مرحله‌ی اول درمان مننژیت داده شود. این دارو به بیشترین سرعت ممکن به مبازره علیه عفونت کمک می‌کند. نوع آنتی‌بیوتیک به سن و هرگونه آلرژی شناخته شده در فرد بستگی دارد. آنتی‌بیوتیک‌ها به درمان مننژیت ویروسی کمکی نمی‌کنند.
- داروهای استروئیدی ممکن است برای کمک به کاهش التهاب داده شود، البته به اینکه کدام ارگانیسم ممکن است سبب بروز عفونت شده باشد بستگی دارد.
- داروهای تهاجمی‌تری ممکن است بسته به شدت بیماری کودک مورد نیاز باشند.
به طور کلی، از ونکومایسین به علاوه‌ی سفتریاکسون یا تزریق وریدی IV سفوتاکسیم می‌توان استفاده کرد. مدت زمان درمان ممکن است با توجه به نوع باکتری‌های تحت درمان متغیر باشد. درمان ممکن است از 21 روز یا بیشتر تغییر کند. عفونت‌های قارچی یا انگلی که از عفونت‌های تقریباً کمیابی هستند، به داروهای خاصی برای درمان نیاز دارند و معمولاً از طریق متخصصان بیماری‌های عفونی درمان می‌شوند.
پیشگیری
واکسن‌های به خصوصی برای حفاظت و کاهش احتمال بروز انواع ویروسی و باکتریایی مننژیت در نوزادان و کودکان وجود دارد. واکسن‌های آنتی باکتریا شامل واکسن هیب (Hib)، واکسن منینگوکوکال (meningococcal) و واکسن پنوموکوکال (pneumococcal) و واکسن‌های ویروسی شامل واکس آنفولانزا، واکسن پولیو و واکسن سرخک می‌شوند.
