روش تشخیص بیش فعالی کودک ADHD(اختلال تمرکز)از شیطنت و پرتحرکی

تقریباً همه‌ی کودکان در برخی از مواقع از کنترل خارج می‌شوند. ممکن است بدوند، سر و صدا کنند، از ایستادن در نوبت خودداری کنند و با تمام اجسامی که نزدیک آن‌ها قرار دارد برخورد کنند. در برخی از موارد نیز ممکن است دچار حواس پرتی شده و نتوانند بر روی کاری که شروع کرده‌اند تمرکز کنند و آن را به پایان برسانند. این رفتارها برای برخی از کودکان چیزی بیش از یک اتفاق موردی است. کودکان مبتلا به اختلال تمرکز و بیش فعالی (ADHD) به مشکلات رفتاری شدیدی مبتلا هستند که برای زندگی عادی آن‌ها مشکل ایجاد می‌کند. این کودکان معمولاً در رفتار با خواهر و برادر خود و با دیگر کودکان در مدرسه، خانه و جاهای دیگر به مشکل بر می‌خورند. درمان اختلال تمرکز و بیش فعالی تنها با استفاده از داروهای مخصوص نخواهد بود. روش‌های درمانی مؤثر دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند به کودکان مبتلا به ADHD در افزایش تمرکز، کنترل رفتار و محدود کردن بیش فعالی کمک کنند. غذاهای مناسب، بازی و ورزش و آموزش مهارت‌های اجتماعی همگی جزئی از یک برنامه‌ی درمانی مناسب هستند که برای بهبود عملکرد کودک در مدرسه، بهبود روابط او با افراد دیگر و کاهش استرس و ناامیدی به کار گرفته می‌شوند.

انواع اختلالات تمرکز و بیش فعالی (ADHD) در کودکان

اختلال تمرکز و بیش فعالی در سه نوع اصلی وجود دارد که بر اساس تفاوت در علائم طبقه بندی می‌شوند. این سه نوع عبارت‌اند از:

علل

اختلال بی توجهی بیش فعالی (ADHD) یکی از مورد مطالعه ترین عارضه‌های کودکی است ولی ممکن است این عارضه به دلیل عوامل متعددی ایجاد شده باشد.

تحقیقات تا به امروز نشان داده‌اند که:

• اختلال تمرکز و بیش فعالی یک عارضه‌ی نوروبیولوژیک است که علائم آن نیز به محیط کودک بستگی خواهند داشت.
• بخش‌هایی از مغز که توجه و سطح فعالیت را کنترل می‌کنند ممکن است در اثر اختلال بی توجهی بیش فعالی، فعالیت کمتری نسبت به فرد عادی داشته باشند.
• این عارضه به طور مکرر به صورت ارثی در خانواده‌ها مشاهده می‌شود. بعضاً این عارضه همزمان در کودک و یکی از والدین او تشخیص داده می‌شود.
• در موارد بسیار نادر، سموم موجود در محیط منجر به ADHD می‌شوند. برای مثال وجود سرب در بدن می‌تواند رشد و رفتار کودک را تحت تأثیر قرار دهد. سرب در جاهای مختلفی یافت می‌شود ازجمله خانه‌هایی که قبل از سال 1978 میلادی ساخته شده‌اند چراکه در آن زمان سرب به رنگ خانه اضافه می‌شده است.
• آسیب‌های جدی به سر در برخی از موارد منجر به اختلال تمرکز و بیش فعالی می‌شوند.
• تولد زودرس نوزاد خطر بروز این عارضه را افزایش می‌دهد.
• سیگار کشیدن یا مصرف الکل توسط مادر باردار می‌تواند خطر بروز ADHD را بیشتر کند.

محققین از علت اصلی بروز اختلال تمرکز و بیش فعالی مطمئن نیستند با این حال تحقیقات زیادی نشان می‌دهند که ژنتیک نقش مهمی در بروز این عارضه دارد. همانند بسیاری از بیماری‌های دیگر، ADHD نیز احتمالاً در اثر ترکیبی از چندین عامل ایجاد می‌شود. علاوه بر ژنتیک، محققین به دنبال عوامل محیطی احتمالی نیز می‌گردند. همچنین تحقیقاتی در مورد چگونگی تأثیر آسیب‌های فیزیکی، تغذیه و محیط اجتماعی بر روی این عارضه در حال انجام است.

علائم اختلال تمرکز و بیش فعالی در کودکان

در زیر به شایع‌ترین علائم این عارضه اشاره می‌کنیم. البته ممکن است هر کودک علائم متفاوتی را در اثر این عارضه نشان دهد. علائم اختلال بی توجهی و بیش فعالی در 3 گروه طبقه بندی می‌شوند:

تشخیص

هیچ تست قطعی برای تشخیص اختلال بی توجهی (ADHD یا ADD) وجود ندارد – هیچ آزمایش خون، اسکن مغزی یا آزمایش ژنتیک برای این کار وجود ندارد – درنتیجه تشخیص این اختلال کار ساده و سریعی نخواهد بود. به علاوه توانایی پزشکان در تشخیص و درمان این عارضه متفاوت خواهد بود بنابراین احتمال بالایی وجود دارد که قبل از تشخیص صحیح، پزشک تشخیص اشتباه دیگری داشته و روند درمان به جایی نرسد. خبر خوب اینکه اگر شما برای تشخیص ADHD به صورت گام به گام اقدام کنید می‌توانید از دام‌های شایعی دوری کرده علائم این اختلال را ساده‌تر کنترل کنید و در طول مسیر درمان کمتر دچار ناامیدی شوید. معمولاً تشخیص اختلال بی توجهی بیش فعالی به صورت ناگهانی انجام می‌شود به طوری که شما ناگهان متوجه می‌شوید که مشکل شما یا کودک شما در اثر ADHD و یا دیگر اختلالات بیولوژیک می‌باشد.

در زمان انجام تشخیص دقیق، پزشک در ابتدا می‌خواهد مشخص کند که آیا شما یا فرزندتان علائم ADHD ذکر شده در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویرایش پنجم (DSM-V) را دارید یا خیر. بر طبق آخرین نسخه‌ی این کتاب راهنما، فرد برای ابتلا به اختلال تمرکز و بیش فعالی باید حداقل 6 مورد از 9 مورد ذکر شده در تست قبل از 12 سالگی در مورد بی توجهی، بیش فعالی یا رفتار تکانشی را داشته باشد. به علاوه این علائم باید در عملکرد فرد در محیط‌های مختلف وجود داشته باشند. مدرسه، خانه و محیط‌های دیگر. در حالی که کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-V) اساس تشخیص اختلال بی توجهی و بیش فعالی را مشخص کرده است، تشخیص دقیق این عارضه بسیار فراتر از این خواهد بود. علاوه بر توجه به این شاخص، پزشک یک مصاحبه‌ی جامع کلینیکی با استفاده از شاخص استاندار ADHD با بیمار انجام خواهد داد. یک تست غربالگری نیز معمولاً به منظور رد کردن احتمال وجود عارضه‌های دیگر مثل اختلالات یادگیری، اضطراب، اوتیسم و اختلالات خلق و خو انجام خواهد شد.

درمان کودکان مبتلا به اختلال تمرکز و بیش فعالی

دارودرمانی

برای اکثر کودکان، داروهای محرک روشی بی خطر و مؤثر برای رهایی از علائم ADHD می‌باشند. همانطور که عینک به چشم فرد کمک می‌کند تا بر روی اجسام متمرکز شده و آن‌ها را ببیند، این داروها نیز به ذهن فرد کمک می‌کنند تا بر روی یک موضوع مورد بحث متمرکز شده و از حواس پرتی جلوگیری می‌کنند. این کار به کودک کمک می‌کند تا بهتر توجه کند و بتواند رفتار خود را کنترل کند. داروهای محرک ممکن است به تنهایی و یا همراه با رفتار درمانی مورد استفاده قرار بگیرند. مطالعات نشان می‌دهند که حدود 80 درصد از کودکان مبتلا به اختلال بی توجهی و بیش فعالی که با استفاده از داروهای محرک تحت درمان قرار گرفته‌اند، زمانی که نوع و دوز مناسب دارو برای آن‌ها مشخص شده است تا حد قابل توجهی بهبود پیدا کرده‌اند. دو نوع از این داروهای محرک وجود دارند: داروهای سریع الاثر (ماندگاری کوتاه) و داروهای طولانی اثر (ماندگاری متوسط تا طولانی). داروهای سریع الاثر معمولاً هر 4 ساعت یک بار و در زمان نیاز مصرف می‌شوند و ارزان‌ترین نوع داروها هستند. داروهای طولانی اثر معمولاً هر روز صبح یک بار مصرف می‌شوند. کودکانی که از انواع طولانی اثر داروهای محرک استفاده می‌کنند می‌توانند در مدرسه دارو نخورند. مهم است که کپسول‌ها یا قرص‌های طولانی اثر داروهای محرک جویده نشده و یا خرد نشوند. البته کپسول‌های طولانی اثر که حاوی دارو به شکل مهره مهره هستند را می‌توان باز کرد و آن را بر روی غذا پاشید. این کار برای کودکانی انجام می‌شود که در بلع کپسول و قرص مشکل دارند. زمانی که داروهای محرک کارایی لازم را نداشته و یا عوارض جانبی آزار دهنده‌ای ایجاد کنند می‌توان از داروهای غیرمحرک استفاده نمود.

رفتار درمانی

رفتار درمانی یا اصلاح رفتار روشی موفقیت آمیز برای درمان کودکان مبتلا به اختلال تمرکز و بیش فعالی است. این روش مخصوصاً برای کودکانی که داروهای محرک مصرف می‌کنند می‌تواند به عنوان یک روش درمانی مکمل  مفید باشد و همچنین می‌تواند باعث کاهش دوز مصرفی داروها گردد. در طی رفتار درمانی، رفتارهای مطلوب فرد با کمک پاداش و تشویق تقویت شده و رفتارهای منفی با اعمال محدودیت و تنبیه کاهش می‌یابند. برای مثال در یکی از این روش‌های رفتار درمانی، معلم زمانی که کودک مبتلا به ADHD برای حرف زدن در کلاس دست خود را بلند می‌کند به او پاداش می‌دهد حتی اگر کودک بدون اجازه حرف بزند. اساس این روش بر این است که پاداش دادن پس از رفتارهای مطلوب می‌تواند رفتار فرد را به طور کامل عوض کند. هر روش رفتار درمانی از سه اصل کلی تبعیت می‌کند:

• قرار دادن اهداف خاص: برای کودک خود اهداف خاصی را مشخص کنید مثل تمرکز بر روی تکالیف مدرسه به مدت مشخص و یا به اشتراک گذاشتن اسباب بازی‌های خود با کودکان دیگر.
• پاداش و تنبیه: زمانی که کودک شما رفتار مطلوبی را از خود نشان می‌دهد به او پاداش دهید (تقویت مثبت). زمانی که کودک شما نتوانست به اهداف مشخص شده برسد نیز او را تنبیه کنید.
• استفاده از پاداش و تنبیه را ادامه دهید: استفاده‌ی طولانی مدت از روش پاداش و تنبیه می‌تواند در نهایت رفتار کودک شما را در جهت مثبت اصلاح کند.

به عنوان والدین شما می‌توانید با کمک یک متخصص رفتار درمانی (مثل متخصص رفتار درمانی شناختی) یک برنامه‌ی رفتار درمانی خاص باری کودک مبتلا به ADHD خود طراحی کنید. متخصص رفتار درمانی شناختی برای مشکلات روزمره راه حل‌های عملی طراحی می‌کند. این درمانگر می‌تواند برنامه‌های اصلاح رفتار با کمک پاداش و تنبیه را برای کودک شما در محیط خانه و مدرسه طراحی کند و به شکل دهی مثبت رفتار فرزند شما کمک کند. کلید رفتار درمانی صبر و شکیبایی است چراکه افراد مبتلا به اختلال تمرکز و بیش فعالی از نظر علائم تا حد زیادی با یکدیگر تفاوت دارند. ممکن است یک روز فرزند شما رفتار بسیار خوب و مناسبی داشته باشد ولی روز بعد دوباره الگوهای رفتاری قبلی را از خود نشان دهد. در برخی از مواقع ممکن است به نظر برسد که درمان کارامد نیست ولی با گذشت زمان، رفتار درمانی می‌تواند علائم ADHD را بهبود بخشد.

خواب

خواب منظم و باکیفیت می‌تواند تا حد زیادی علائم اختلال بی توجهی و بیش فعالی را بهبود بخشد. با این حال بسیاری از کودکان مبتلا به این عارضه برای خوابیدن دچار مشکل می‌شوند. بعضاً این اختلالات خواب به دلیل داروهای محرک ایجاد شده و کاهش دوز دارو یا قطع کامل مصرف آن می‌تواند مشکل را برطرف سازد.

البته درصد زیادی از کودکان مبتلا به این اختلال که داروهای محرک مصرف نمی‌کنند نیز برای خواب خود دچار مشکل می‌شوند. در صورتی که کودک شما در این گروه قرار می‌گیرد نکات زیر می‌توانند به شما کمک کنند:

• یک زمان دقیق برای خوابیدن کودک مشخص کنید (و او را برای خواب در این ساعت مجبور کنید).
• اگر سروصدا باعث بیدار ماندن کودک شما می‌شود از یک دستگاه تولید صدا یا یک پنکه استفاده کنید.
• همه‌ی وسایل الکترونیکی (تلویزیون، کامپیوتر، وسایل بازی و موبایل) را حداقل یک ساعت قبل از خواب کودک خاموش کنید.
• فعالیت فیزیکی کودک به هنگام غروب را محدود کنید.

تغذیه

تحقیقات نشان داده‌اند که غذاهای مصرفی و همچنین زمان غذا خوردن فرد می‌تواند بر روی مدیریت علائم ADHD تاثیرگذار باشد.

• وعده‌های غذایی و میان وعده‌های خود را به طور منظم با فاصله‌ی کمتر از 3 ساعت برنامه ریزی کنید. این کار قند خون کودک را ثابت نگه داشته و علاوه بر جلوگیری از حواس پرتی، تمرکز و توجه او را افزایش می‌دهد.
• در هر وعده‌ی غذایی یا میان وعده مقدار کمی پروتئین و کربوهیدرات‌های پیچیده قرار دهید. این غذاها هوشیاری کودک را افزایش داده و همچنین بیش فعالی را کاهش می‌دهند.
• روی، آهن و منیزیم بدن کودک را بررسی کنید. بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD در این عناصر مهم دچار کمبود هستند. بالا بردن سطح این عناصر می‌تواند در مدیریت این عارضه مؤثر باشد. مخصوصاً افزایش آهن می‌تواند تا حد زیادی مفید باشد. برخی‌ای تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف مکمل آهن می‌تواند تا حد مصرف داروهای محرک بر روی بهبود علائم عارضه مؤثر باشد.
• مقدار بیشتری اسیدهای چرب امگا 3 را در رژیم غذایی کودک خود بگنجانید. تحقیقات نشان می‌دهند که امگا 3 بیش فعالی و رفتار تکانشی را کاهش داده و میزان تمرکز در کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال تمرکز و بیش فعالی را افزایش می‌دهد. امگا 3 در ماهی سالمون، تون، ساردین، تخم مرغ غنی شده و محصولات لبنی وجود دارد. با این حال سریع‌ترین راه برای افزایش این ماده در بدن کودک استفاده از مکمل‌های روغن ماهی است.

ورزش

• ورزش کردن یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای کاهش علائم اختلال بی توجهی و بیش فعالی می‌باشد. فعالیت فیزیکی به سرعت سطح دوپامین، نور اپی نفرین و سروتونین را در مغز بالا می‌برد. تمامی این مواد بر روی تمرکز و توجه تأثیر گذارند. بدین ترتیب ورزش و داروها مخصوص بیش فعالی مثل ریتالین و آدرال کارکرد مشابهی دارند. البته برخلاف داروهای مخصوص ADHD، ورزش کردن نیازی به نسخه نداشته، بدون هزینه بوده و عوارض جانبی نیز نخواهد داشت.
• فعالیت‌هایی که نیازمند توجه دقیق به حرکات بدن هستند مثل رقصیدن، ژیمناستیک، هنرهای رزمی و اسکیت بورد برای کودکان مبتلا به ADHD بسیار مفیدند. ورزش‌های تیمی نیز گزینه‌ی خوبی خواهند بود چراکه عناصر اجتماعی باعث جذابیت آن‌ها خواهند شد.

تمرین مغزی

روش‌های تمرین مغزی مثل نوروفیدبک و کاگمد (Cogmed) بسیار امیدوار کننده هستند و ادعا می‌کنند که می‌توانند بدون استفاده از دارو توجه و حافظه‌ی بیمار را تقویت کنند. البته جامعه‌ی علمی هنوز متقاعد نشده است. کودکان مبتلا به بیش فعالی معمولاً نمی‌توانند اطلاعات را حفظ کنند چراکه توجه آن‌ها ربوده می‌شود. افزایش ظرفیت حافظه با انجام تمرینات مغزی فرد را قادر می‌سازد توجه کند، از حواس پرتی جلوگیری کند، احساسات خود را بهتر مدیریت کرده و یاد بگیرد. نوروفیدبک نوعی از تمرینات مغزی است که از ورزش‌های ذهنی برای کاهش رفتارهای تکانشی و افزایش توجه استفاده می‌کند. مغز امواج مختلفی را از خود ساطع می‌کند که به متمرکز بودن و یا تمرکز نداشتن بستگی خواهند داشت. هدف از نوروفیدبک، آموزش به کودکان برای تولید امواج مغزی است که نشان دهنده‌ی تمرکز آن‌هاست. درنتیجه برخی از علائم بیش فعالی مثل رفتارهای تکانشی و عدم تمرکز از بین خواهند رفت.

عدم درمان اختلال بیش فعالی

بزرگسالان مبتلا به ADHD درمان نشده در خطر بیشتری برای اعتیاد به تنباکو و داروهای غیرمجاز قرار دارند. همچنین خطر بروز استرس، افسردگی، بیماری‌های فیزیکی، افت تحصیلی، تصادفات رانندگی و طلاق نیز در این افراد بیشتر است.

“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”